76 टक्के मार्क्स.....
-- - -- -- -- -- -- -- --
दहावीचा निकाल म्हटलं की पूर्वी फार धूम असायची....आम्ही शाळेत होतो तेव्हा पेपरवाल्यांकडं एक दिवस आधी निकाल यायचा....केसरी, तरूणभारत, संध्या, राष्ट्रतेज असे पेपर एक रुपया घेऊन निकाल सांगायचे...त्यासाठी लांबचलांब रांगा लागलेल्या असायच्या.....मी कॉलेजला असतानाच 90 च्या उत्तरार्धात लोकसत्तामध्ये रुजू झालो...तोवर आदल्या दिवशी निकाल सांगायची पद्धत रूढच होती....बोर्डामध्ये निकाल जाहीर करण्यासाठी प्रेस कॉन्फरन्स असायची...तिथं निकालाचं सगळं पुस्तक मिळायचं....मग ओळखीपाळखीतल्या मुलांचे निकाल आम्ही आधीच पाहून ठेवायचो...आफीसला येईपर्यंत मुलांची, पालकांची बरीच मोठी लाईन लागलेली असायची. लोकसत्ता किंवा सकाळमध्ये निकाल सांगायला पैसे घेत नसत...पण, त्या दिवशी अनेकांचे फोन असायचे...निकाल विचारायला...आफीसची गर्दी वेगळीच...मग आम्ही खास एक माणूसच अपॉईंट करायचो पुस्तकातून निकाल शोधून सांगायला....पण अनेकदा त्याच्या नजरचुकीने अनेक घोटाळे होत...नापास विद्यार्थी पास, पास विद्यार्थी नापास....असं काहीही...आणि त्यातून अनेक बरेवाईट प्रसंग घडायचे...त्यातला साधारणत: 1998-99च्या सुमारास घडलेला एक प्रसंग कायमचा चटका लावून गेला...

दै. सकाळपासून मेहुणपुरा हाकेच्या अंतरावर...मेहुणपुरा म्हणजे अधिकांश पुणेरी ब्राम्हणांचे वास्तव्य असलेला अस्सल पुणेरी भाग...छान जुने वाडे...पुणेरी संस्कृती कधीकाळी इथे पुरेपूर नांदत होती...कालानुरूप इथेही आता वाडे पडून बिल्डींग उभ्या राहील्यात....इथे एका वाड्यात करंदीकरांचं कुटुंब रहायचं....छान.सुखवस्तू परिवार...यांचा कोणाला त्रास नाही...कुणाला यांचा त्रास नाही....करंदीकर मूळचे कोकणातले...तिथं काही नातलग होते त्यांचे...त्यामुळे उन्हाळ्यात त्यांच्या घरात आंब्याची आढी लागलेली असायची...उन्हाळ्यात अनेक नातलग भेटीला येत असत...त्या वर्षी त्यांचा नातू म्हणजे मुलीचा मुलगा रोहन सुटीसाठी मुंबईहून आला होता.....दहावीची परीक्षा दिलेला रोहन मस्त चुणचुणीत मुलगा होता.....लाघवी स्वभावाने आणि चुणचुणित वागण्याने दोन-चार दिवसांतच तो वाड्यात सर्वांच्या परिचयाचा झाला...गोरापान, काहीसा ठेंगणा पण तरतरीत रोहन दिवसभर वाड्यात हुंदडत असायचा...कधी क्रिकेट खेळ...कशी शनिवारवाड्यातच खेळायला जा...कुठे वाड्यातल्या पोरांबरोबर पोहायलाच जा...असा दिवसभर त्याचा कार्यक्रम चालायचा....वाड्यातल्या मुलांमधलाच तो होऊन गेला होता...करंदीकर अप्पाही त्याचे खूप लाड करायचे....

एके दिवशी रोहन काहीसा अस्वस्थ असल्याचं काही मुलांना जाणवलं....काही किरकोळ बाब असेल या समजुतीने त्यांनी फारसं लक्ष दिलं नाही...पण, त्या दिवशी संध्याकाळपासून रोहन गायब झाला....सगळ्यांनी शोधलं त्याला.....वाडा सोडला, तर बाहेर त्याचे फारसे मित्र नव्हतेच...तरीही आजुबाजूच्या परिसरात त्याची शोधाशोध केली...पण रोहनचा ठावठिकाणा लागला नाही...करंदीकर आजोबांच्या काळजाचा ठोकाच चुकला...वाड्यातले सगळे रहिवासी, मुले एकत्र जमली... सर्वांनी पुन्हा एकदा सगळीकडे शोधाशोध सुरू केली...पण रोहन सापडला नाही....मग मात्र सारेच घाबरले....अवखळ रोहन मुद्दाम कुणाच्या घरात लपून बसलाय का हे ही सा-यांनी पाहिलं.....पण छे....त्याचा पत्ताच लागेना....वाड्यातल्या सा-या चालू-बंद खोल्या शोधून झाल्या...मग एकाच्या लक्षात आलं की अप्पांची एक खोली बंद आहे...ती नेहमीच्या वापरातली खोली नव्हती.....तिथं अप्पांनी आंब्याची आढी लावली होती....एकाने त्या खोलीचा दरवाजा उघडायचा प्रयत्न केला...दार आतून बंद होतं....मग दोघातिघांनी ताकद लावून दरवाजा उघडला....बघतात तो काय!...... दहा बाय दहाच्या त्या खोलीत ट्यूब लाईटचा लख्ख् उजेड पसरला होता....आढी लावलेल्या अस्सल कोकणी आंब्यांचा घमघमाट सुटला होता....अन......खोलीच्या एका कोप-यात आढ्याला गळफास घेतलेला रोहनचा निष्प्राण देह लटकत होता.....

घडल्या प्रकाराने करंदीकर कुटुंबियांच्या शोकाला पारावार उरला नाही....वाड्यात शोककळा पसरली....पोलीस आले...रोहनचा देह तातडीने ससून रुग्णालयात हलवला....पण काहीच उपयोग नव्हता...त्याच्या कुडीतून प्राण केव्हाच निघून गेले होते.....वाड्यात राहूल तळेकर हा माझा शाळकरी मित्र रहायचा....त्याने फोन केला....'सकाळ'मधून मी लगेच तिथं गेलो...ती खोली पाहिली....रोहनचा फोटो पाहिला...काळजात चर्र् झालं....पण, त्यानं असं का केलं?? हा प्रश्न छळत होता सर्वांनाच.....मग हळूच एका मुलाने सांगितलं...दुपारी रोहन दहावीचा निकाल बघायला एका वर्तमानपत्राच्या आफीसमध्ये गेला होता...एक रुपया देऊन त्याने रिझल्ट पाहिला....परीक्षेत तो नापास झाला होता...आता आई-बाबांना, मित्रांना, वाड्यातल्या रहिवाशांना कसं तोंड दाखवायचं? या भावनेनं तो निराश झाला.... त्याला स्वत:ची कमालीची लाज वाटली असावी.....म्हणूनच इवल्याश्या वयात त्याने स्वत:ला संपवण्याचा निर्णय घेतला असावा.........मी रोहनचा परीक्षा क्रमांकही टिपून घेतला....आफीसला गेलो.. रोहनच्या आत्महत्येची बातमी देऊन अस्वस्थ मनानं घरी निघालो....त्यावेळी रोहनचा नंबर माझ्याकडं असल्याचं लक्षात आलं....पुन्हा वर आफीसला गेलो....दिवसभर सर्वांनाच 'वॉन्टेड' असलेलं दहावीच्या निकालाचं पुस्तक आता एका कोप-यात एकाकी पडलं होतं....मी रोहनचा क्रमांक त्यात तपासून पाहिला...पुन:पुन्हा पाहिला....डोळ्यांवर विश्वास बसत नव्हता....मग एकदोघांना तो नंबर देऊन त्यांना तपासून पहायला सांगितलं...मी बरोबर होतो.....रोहनला चक्क 76 टक्के मार्क्स पडले होते.....ते तर त्याला दुस-या दिवशी शाळेतही समजले असते...पण वर्तमानपत्राच्या आफीसमधून आगावू रिझल्ट पाहताना तेथील कर्मचा-याची काही गफलत झाली अन कोवळ्या रोहनचा हकनाक जीव गेला....पायाखालची जमीनच सरकल्याचा भास झाला...बुलेटला किक मारण्याचंही त्राण उरलं नव्हतं.....तितक्यात मोबाईल वाजला....राहूलचाच फोन होता...रोहनला 76 टक्के मार्क्स पडल्याचं त्याला सांगितलं...बातमी पुन्हा मागवून घेतली....'अनुत्तिर्ण विद्यार्थ्याची आत्महत्या' हा बातमीचा मथळा बदलला.....तपशील बदलला...' निकाल सांगण्याच्या गफलतीतून विद्यार्थ्याचा हकनाक बळी' असा मथळा देऊन मी बातमी बदलली.....इतक्या वर्षांनंतर आताही कुणाला 76 टक्के मार्क्स पडल्याचं समजलं की रोहनचा चेहरा डोळ्यासमोर येतो....

 —

वारी आणि पुणे
- - - - - - - - - - - - 

सुंदर ते ध्यान उभे वीटेवरी, कर कटावर ठेवुनियां
तुळशीचे हार गळा कासे पीतांबर, आवडे निरंतर तेंचि रूप 
सदा माझे डोळे जडो तुझी मूर्ती, रखुमाईच्या पती सोयरिया 
गोड तुझे रूप गोड, तुझे नाम, देई मज प्रेम सर्वकाळ
विठुरायाची कमालीची आस, ओढ असलेले लाखोंच्या संख्येने वारकरी दोन दिवस पुण्यात येतात आणि अतिशय धावपळीचे शहर अशी ओळख असलेल्या या शहराचा चेहरामोहराच जणू बदलून जातो. एरवी कामाधंद्याच्या धबडग्यात गर्क असलेले पुणेकर ज्ञानेश्वर माऊलींच्या आणि तुकोबारायांच्या पालखीसमवेत जाणा-या वारक-यांच्या स्वागतासाठी हिरीरीने पुढे येतात. वारक-यांच्या भोजनासाठी, त्यांच्या सेवेसाठी, मदतीसाठी शहराच्या चौकाचौकात मंडप उभारले जातात. एरवी कधीही समाजकार्यात अथवा अन्य सार्वजनिक सण-उत्सवात सहभागी न होणारे चेहरे वारक-यांच्या सेवेत मात्र हमखास दिसून येतात. पालखी मुक्कामाला असलेल्या दोन दिवसांत शहरातील सर्व चित्र बदललेले दिसते. एकप्रकारच्या अनिवार उत्साहाबरोबरच आध्यात्मिकतेची आणि भक्तीरसाची जोड शहरातील वातावरणामध्ये दिसून येते. जात, पात, धर्म, भाषा, प्रांत असे सर्व भेद पार करून सर्व स्तरातील, सर्व वर्गातील लोक
वारक-यांच्या सेवेसाठी तत्पर असतात. पालखी सोहळ्यामुळे पुण्याचे वातावरणच बदलून जाते.
ज्येष्ठ महिना आला की वारक-यांना वारीचे वेध लागू लागतात. पांडुरंगाच्या दर्शनाची आस त्यांना असते. त्याचवेळी ज्ञानेश्वर माऊलींच्या आणि तुकोबारायांच्या पालखीच्या दर्शनाचे आणि त्यासोबत असलेल्या वारकऱ्यांच्या सेवेचे वेध सामान्य नागरिकांना लागतात. पंढरीच्या या वारीला चारशेहून अधिक वर्षांची परंपरा आहे. संत ज्ञानेश्वरांच्या आणि तुकोबारायांच्या घरातही वारीची परंपरा होती. तुकोबांच्या मृत्युनंतर त्यांचे धाकटे बंधू कान्होबा आणि नंतर नारायणबाबांनी ही प्रथा कायम ठेवली. नारायणबाबांनी तुकोबांच्या व ज्ञानेश्वर माऊलींच्या पादुका सोबत घेऊन वारी सुरू केली. "ज्ञानोबा-तुकाराम' हा पालखीतील जयघोषही त्यांनीच सुरू केला. नारायणबाबा तुकोबांच्या पादुका सप्तमीला पालखीत ठेवत आणि अष्टमीला आळंदीला जात असत. तेथे ज्ञानेश्वर माऊलींच्या पादुका घेऊन तेथून नवमीला वारीला सुरुवात करीत असत. 1680 ते 1832 पर्यंतही प्रथा कायम राहिली. हंबीरराव प्रथम वारकरी म्हणून ओळखले जातात. तसा उल्लेख जुन्या ग्रंथांमध्ये आहे. आरफळ येथील सरदार हैबतराव पवार-आरफळकर यांनी 1832मध्ये माऊलींची पालखी आळंदीहून स्वतंत्रपणे नेण्यास सुरुवात केली. त्यांना अंकलीच्या सरदार शितोळे यांनी मदत केली. ते ज्ञानेश्वर माऊलींच्या पादुका गळ्यात बांधून पंढरपूरपर्यंत वारी करीत असत. माऊलींच्या पालखीचा थाट तेव्हापासून आजतागायत कायम आहे. हैबतबाबांनी माऊलींची पालखी स्वतंत्र केली. तसेच एक शिस्त लावून दिली. ती आजतागायत पाळली जाते. ज्ञानोबा आणि तुकारामांच्या पालख्यांची दरवर्षी पुणे-मुंबई रस्त्यावरील म्हसोबा गेटजवळ भेट होत असे. तेथे महापालिकेतर्फे व पुण्यातील विविध संस्थांतर्फे पालख्यांचे स्वागत केले जात असे. दोन वर्षांपासून पालखीचा मार्ग बदलला. संत तुकारामांची पालखी नेहमीच्या रस्त्याने पिंपरीवरून पुणे-मुंबई मार्गावरून इंजिनीयरिंग कॉलेजच्या चौकात येते. माऊलींच्या पालखीचा मार्ग बदलल्याने ही पालखी आळंदी रस्त्यावरून होळकर पुलाकडे जाण्याऐवजी सरळ संगमवाडी येथील नवीन प्रशस्त पुलावरून इंजिनीयरिंग महाविद्यालयाजवळ पोहोचते. त्या चौकात या दोन्ही पालख्यांची भेट होते. तेथे पुष्पवृष्टी करून दोन्ही पालख्यांचे पुणेकरांतर्फे मोठ्या उत्साहात स्वागत केले जाते. हजारो पुणेकरांनी याचि देही याचि डोळा हा सुवर्णक्षण अनुभवतात. या आनंद सोहळ्यानंतर पालख्या मुक्कामाला भवानी पेठेत रवाना होतात. पालखी विठोबा मंदिरात ज्ञानेश्वर माऊलींच्या पालखीचा, तर जवळच्याच निवडुंग्या विठोबा मंदिरात तुकोबांच्या पालखीचा मुक्काम असतो. या काळात पालखीसमवेत असलेले हजारो वारकरी शहरभर विखुरतात. बहुतेक दिंड्यांचे ठराविक ठिकाणी मुक्काम असतात. वर्षानुवर्षे चालत आलेली ही प्रथा दरवर्षी कटाक्षाने पाळली जाते. वैयक्तिक वारी करणाऱ्या वारकऱ्यांचीही मुक्कामाची ठिकाणे ठरलेली असतात. शहरातील अनेक मंडळांकडून वारकऱ्यांना अन्नदान केले जाते. अगदी राजगिऱ्याच्या चिक्कीपासून ते खजूर, लाडूची पाकिटे वाटली जातात. कित्येक मंडळांतर्फे वारकऱ्यांसाठी सुग्रास भोजन दिले जाते. हे उपक्रम राबविणाऱ्या मंडळांचीही संख्या प्रतिवर्षी वाढते आहे. वारकऱ्यांच्या भोजन सेवेबरोबरच त्यांना अन्य सुविधा देण्यासही अनेक संस्था, संघटना पुढे आल्या आहेत. त्यामध्ये वारकऱ्यांची मोफत वैद्यकीय तपासणी करण्याबरोबरच त्यांना चष्मेवाटप, आवश्यक औषधांचे वाटप केले जाते. काही मंडळांकडून चालून दमलेल्या वारकऱ्यांच्या पायाला आणि शरीराला मसाज करण्यापासून ते गरम पाण्याच्या स्नानापर्यंत सर्व व्यवस्था केली जाते. त्यांच्या तुटलेल्या वहाणा दुरुस्त करून देण्याची, केशकर्तनाची, पावसापासून रक्षण करण्यासाठी रेनकोटची व्यवस्था काही मंडळी करतात. काही संघटनांतर्फे साबण, टूथपेस्ट, गॉगल, कपडे, स्वेटर्स, पादत्राणे यांचे वाटप केले जाते. त्यामध्ये कोठेही दानाच्या, स्वार्थाच्या भावनेचा लवलेशही नसतो. विठूरायाच्या भेटीसाठी चाललेल्या
वारक-यांची सेवा केल्याची कृतज्ञ भावनाच या सगळ्यांच्या मनात असते.
तुकोबारायांचे श्री क्षेत्र देहू आणि ज्ञानोबांची श्री क्षेत्र आळंदी ही कधीकाळी पुण्याजवळची गावे होती. पुण्याचा आता एवढा चौफेर विस्तार झाला आहे, की ही दोन्ही गावे आता जणु पुण्याचाच भाग बनली आहेत. या दोन्ही पालख्यांचा पहिला एकत्र मुक्काम पुण्यात असणे, हे पुणेकरांना लाभलेले मोठे भाग्यच. एरवी आपल्या नोकरी-व्यवसायात बुडालेल्या पुणेकरांना या भाग्याची निश्चित जाणीव आहे. त्यामुळेच सर्व समाजातील व सर्व स्तरातील लोक मोठ्या उत्साहाने पालख्यांचे स्वागत करतात. त्यासोबत असलेल्या वारक-यांची सेवा करताना ही मंडळी कसलीही कसर राहू देत नाहीत. पालखीच्या आगमनाच्या आदल्या दिवसापासून शहरात वारकऱ्यांची वर्दळ सुरू होते. प्रत्यक्ष पालखीच्या दिवशी शहरभर, जेथे पहावे तेथे वारक-यांचे जथे दृष्टीस पडतात. पालख्यांच्या मुक्कामाच्या रात्री चौकाचौकांत जेवणावळी सुरू असतात. ठिकठिकाणच्या मंदिरांमध्ये भजन, कीर्तने चालू असतात. वारक-यांच्या संगतीने पुणेकर मंडळीही भजन-कीर्तनात तल्लीन होतात. संपूर्ण शहरभर भक्तिपूर्ण वातावरण असते. एरवी क्षुल्लक गोष्टींवरून शासन, प्रशासन अथवा कोणाच्याही अकलेची मिमांसा करणारे पुणेकर एकाच दिवसांत हजारो वारकरी शहरात आल्यामुळे अथवा पालखीमुळे वाहतुकीची कोंडी झाल्याची तक्रार करीत नाहीत. या उलट विठोबा माऊलीसाठी या बाबी गोड मानून पुणेकर विनातक्रार आपले नित्य व्यवहार जारी ठेवतात. कोठेही, कसलेही वादविवाद होत नाहीत. वारक-यांच्या भक्तीरसात चिंब झालेले पुणेकरही या दिवसांत माऊलीमय होऊन जातात. वारीच्या महात्म्याचे, तिच्या थोर परंपरेचे, त्यातील अध्यात्मिकतेचे आणि भक्तीरसाचेच ते प्रतिक असते.

पुण्यातील गोपीनाथराव . . . 

७० च्या दशकात देशभर लोकनायक जयप्रकाश नारायण अर्थात जेपींची यांची लाट होती. इंदिरा गांधींच्या नेतृत्वाविरोधात आणि कॉंग्रेस शासनाच्या धोरणांविरोधात जेपींनी रणशिंग फुंकले होते. युवकांमध्ये चैतन्य निर्माण केले होते. त्यामुळे देशभरात ठिकठिकाणी त्यांची भाषणे आयोजित केली जात होती. इंदिराविरोधात देश एकवटत होता. त्या काळात म्हणजे साधारणत: १९७४ मध्ये पुण्यातील गोख़ले हॉलमध्ये सर्वपक्षिय युवकांच्यावतिने जेपींचा ख़ास मानपत्र देऊन सत्कार करण्यात आला. अंधेरे मे एक प्रकाश...जयप्रकाश जयप्रकाश या घोषणांनी आसमंत दुमदुमून गेला होता. कॉंग्रेस विचारधारा प्रभावी असलेल्या पुण्यामध्ये हा कार्यक्रम कमालीचा यशस्वी झाला आणि या समारंभाचे नेटके संयोजन करणारा विशीतला तरूण पुढे राज्याचा उपमुख़्यमंत्री झाला. केंद्रीय मंत्री झाला. हा तरूण म्हणजे दुसरे तिसरे कोणी नसून गोपीनाथ मुंडे होते.

पुणे शहराशी केंद्रीय मंत्री गोपीनाथ मुंडे यांचे संबंध खूप जुने व जिव्हाळयाचे होते. त्यांचे अनेक मित्र व सहकारी या शहरात आहेत.महाविद्यालयीन काळापासून मुंडेंचा पुण्याशी संबंध. डेक्कन जिमख़ान्यावर त्यावेळी राष्टÑीय स्वयंसेवक संघाची शाख़ा चालत असे. समर्थ शाख़ा हे या शाख़ेचे नाव. या शाख़ेचे मुंडे कार्यवाह होते.
तेथे त्यांचे अनिल शिरोळे यांच्याशी सूर जुळले. पुढे महाविद्यालयीन जीवनात त्यांची ही मैत्री बहरली. या काळात  मुंडेंचा पुण्यातील मैत्र वाढलं. १९७२ ते १९७५ या काळात ते आयएलएस विधी महाविद्यालयात शिकत होते. विलासराव देशमुख़ त्यांचे सहाध्यायी. दोघांचा पुण्यात निरनिराळा पण मोठा मित्र परिवार. त्या काळात भीमराव बडदे, जनाभाऊ पेडणेकर, तात्या बापट यांनी  पतित पावन संघटनेची स्थापना केली. त्या संघटनेच्या माध्यमातून मुंडे समाजकारणात दाख़ल झाले. अखिल भारतीय विद्यार्थी परिषदही त्या काळात महाविद्यालयीन चळवळींमध्ये सक्र ीय होती. मुंडे या संघटनेच्या माध्यमातूनही निरनिराळया संघटनांशी जोडले गेले. त्यातूनच १९७४ ला पुण्यात झालेल्या जेपींच्या सत्काराच्या संयोजन समितीचे ते अध्यक्ष होते. या कार्यक्रमात जेपींनी संयोजनाची प्रशंसा करतानाच मुंडे समाजकारणात चांगले चमकतील असे भाष्य केले होते. त्यांचे हे भाष्य पुढे ख़रे ठरले. बाहेरगावाहून शिक्षणासाठी पुण्यात आलेल्या विद्यार्थ्यांच्या समस्या सोडवण्याचे काम मुंडे यांनी या काळात केले. त्यामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये चांगलेच लोकप्रिय झाले होते. येथील निरनिराळया महाविद्यालयांमधील निवडणुकांमध्ये महत्वाची भूमिका निभावतानाच त्यांची राजकारणाशी नाळ जुळली. ते परत बीडला गेले. पण पुण्यातील मित्रांशी त्यांचे संबंध केवळ कायमच राहीले नाही,  तर ते अधिक वृद्धींगत झाले. पुण्यातील मित्रपरिवार अधिक विस्तृत झाला.
राज्याच्या राजकारणामध्ये भारतीय जनता पक्षाच्या माध्यमातून सक्रीय होताना मुंडे यांना हे जुने संबंध कामी आले. जुन्या मित्रांची मैत्री ते विसरले नाहीत आणि मित्रही त्यांना विसरले नाहीत. परस्परांच्या मदतीने हे मित्र राजकारणात पुढे सरकत राहीले. भारतीय जनता पक्षाला राज्यातील बहुजन समाजापर्यंत, तळागाळापर्यंत नेण्यात मुंडे यांचा महत्वाचा वाटा आहे. मुंडे यांचा राजकारणातील उदय आणि राज्यातील भाजपाचा उदय एकाचवेळी झाला असे मानले तर वावगे ठरणार नाही. महाविद्यालयीन काळापासून पुण्याशी असलेले संबंध मुंडे यांनी कायम ठेवले. बीडख़ालोख़ाल पुण्यातील पक्ष संघटनेकडे त्यांचे काटेकोर लक्ष होते. अनिल शिरोळे, प्रदीप रावत, योगेश गोगावले, विजय काळे, सतीश मिसाळ, श्याम सातपुते, दिलीप कांबळे, रमेश काळे, हेमंत रासने, सुनील कांबळे, श्रीनाथ भिमाले, श्याम देशपांडे, उज्वल केसकर, मुरलीधर मोहोळ, जगन्नाथ कुलकर्णी अशी शेकडो कार्यकर्त्यांची फौज उभी केली. त्यांना सर्वार्थाने बळ दिले. त्यांच्या उन्नतीसाठी ते नेहमीच प्रयत्नशील राहीले. त्यांच्या वैयक्तिक सुख़दु:ख़ात सहभागी झाले. त्यामुळेच पुण्यातील त्यांच्या अनुयायांमध्ये दिवसेंदिवस वाढ होत गेली. पुण्यातील पक्ष संघटनेवर नेहमीच मुंडे यांचा प्रभाव राहीला. दिलीप कांबळे यांच्यासारख़्या सामान्य कार्यकर्त्याला थेट राज्यमंत्री म्हणून काम करण्याची संधी त्यांनी दिली. शिरोळेंना लोकसभेचे तिकीट मिळावे यासाठी त्यांनी राजकीत ताकद पणाला लावली. तत्पूर्वी शहराध्यक्षपदी शिरोळे यांची वर्णी लावण्यासाठीही त्यांनी खूप प्रयत्न केले होते. दिवंगत  सतीश मिसाळ यांच्याशी असलेल्या जुन्या मैत्रीची जाणीव ठेवून त्यांच्या पत्नी माधुरी मिसाळ यांना पर्वती मतदारसंघातून विधानसभेचे तिकीट देण्यासाठीही मुंडे यांनीच शब्द टाकला. महापालिकेच्या निवडणुकीमध्येही आपल्या अधिकाधिक कार्यकर्त्यांची वर्णी लावण्यासाठी ते नेहमीच प्रयत्नशील राहीले.
१९९९ च्या सुमारास केंद्रात युतीचे सरकार असतानाची गोष्ट. बालगंधर्व रंगमंदिरामध्ये एका समारंभासाठी तत्कालीन केंद्रीय मंत्री लालकृष्ण अडवाणी येणार होते. कॉंग्रेसच्या कार्यकर्त्यांनी आंदोलनाचा इशारा दिल्याने कडक पोलीस बंदोबस्त होता. जंगली महाराज रस्त्याने अडवाणींची मोटार आली आणि कॉंग्रेसचे तत्कालीन नगरसेवक नितीन जगताप व त्यांच्या कार्यकर्त्यांनी अचानक रस्त्यावर येऊन कार रोखली. एकच गोंधळ उडाला. माागच्या गाडीत राज्याचे तत्कालीन गृहमंत्री गोपीनाथ मुंडे होते. ते पटकन ख़ाली उतरले. पोलिसांनी कार्यकर्त्यांना ताब्यात घेतले व अडवाणींना पोलीस संरक्षणात बालगंधर्व रंगमंदिरामध्ये नेले..मुंडेंनाही त्यांनी विनंती केली. पण, रागाने लालबुंद झालेले मुंडे पायी चालत बालगंधर्वमध्ये गेले. त्यांनी तत्कालीन पोलीस उपायुक्त प्रकाश केदारींना बोलावून घेतले. ते येईपर्यंत रागारागाने ते तेथेच येरझारे घालत राहीले. काही नेत्यांनी आणि कार्यकर्त्यांनी त्यांना समजवून व्यासपीठावर न्यायचा प्रयत्न केला.पण, संतापलेले मुंडे कुणाच्या ऐकण्याच्या मनस्थितीत नव्हते. केदारी आले आणि मुंडेच्या संयमाचा कडेलोट झाला. लालबुंद झालेल्या मुंडेंनी केदारींची केलेली तीव्र शब्दांत केलेली कानउघाडणी पाहून अनेक पोलीस अधिकारी टरकले. एरवी हास्यविनोदार रमणा-या मिष्कील स्वभावाच्या मुंडेंचा हा रूद्रावतार कार्यकर्त्यांनाही नवीनच होता. आपण राज्याचे गृहमंत्री असूनही आपल्याच पक्षाच्या ज्येष्ठ नेत्याला, केंद्रीय मंत्र्याला आपण सुरक्षितपणे नेऊ शकत नाही ही सल त्यांना लागली होती. त्याच रात्री एका कार्यकर्त्याच्या घरी छोटयाशा घरगुती समारंभाला उपस्थित राहीलेले मुंडे मात्र नेहमीच्या मूडमध्ये होते. घडलेला प्रसंग विसरून जाऊन आपल्या कार्यकर्त्यांना सांभाळण्याचे त्यांचे हे कसब वादातीत होते. अगदी कार्यकर्त्यांच्या कामाच्या अहवाल प्रकाशनापासून ते त्यांच्या लग्न समारंभ, वाढदिवस अशा सर्व कार्यक्रमांमध्ये उशीरा का होईना पण हमख़ास उपस्थिती लावणारे मुंडे दु:ख़ाच्या प्रसंगांमध्येही कार्यकर्त्यांच्या पाठीवर हात फिरवून त्यांना धीर देत असत. मुंडे हे कार्यकर्त्यांना पक्षाच्या राज्य नेतृत्वाशी आणि अलिकडच्या काळात केंद्रीय नेतृत्वाशी जोडणारा पूल बनले होते. हा पूलच आकस्मिक कोसळल्याने पुण्यातील भाजपाचे नेते व कार्यकर्ते सुन्न झाले आहेत.

. . . .अन्‌ डोकेदुखी थांबली . . .???
- -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
सकाळी उठलो .. . काहीतरी अनइझी वाटत होतं....मगं लक्षात आलं की डोकं कमालीचं ठणकतंय. . .जरावेळ पडून राह्यलो...डोकेदुखी आणखी वाढली . .. सरळ उठलो...पटकन आन्हिकं उरकून चहा घेतला. ...एक गोळी घेतली .. .पण डोकेदुखी थांबायची काही चिन्हे दिसेनात. . . जरा पेपर वाचत बसलो...पण टीव्हीचा आवाजही सहन होईनासा झाला. . .डोकं दुखण्यापेक्षा ते का दुखतंय हे न समजल्याने आणखी त्रास व्हायला लागला....तसंही काही कारण नव्हतंच. . रात्री लवकर झोपलो होतो. . झोपही भरपूर झाली होती...आता वर गोळीही घेऊन झाली. .बहुदा काल भीमथडी यात्रेत फिरल्यामुळे दुखत असावं असं वाटलं .. पण यात्रेतही उन लागलं नव्हतं . . .यंदा मंडप छानपैकी आच्छादीत केलाय .. .ही यात्रा म्हणजे जणुकाही आमच्या गावची किंवा घरचीच यात्रा असावी असा एकंदर आमच्याकडे सूर असतो . .उद्‌‌घाटन काल सकाळी झालं...नीलम म्हणाली, चला बाबा जाऊन येऊ दुपारी....ती घरून आक्टीव्हावर स्वार होऊन आलीही . .मी आफीसमधून तिकडं...बरीच भटकंती केली...थोडीफार खरेदी....नंदीबैलवाला...कुंभार...वगैरे मंडळी आता जवळपास ओळखीची झालीयेत....एवढंच नव्हे, तर नंदीही ओळखतो मला बहुतेक...कारण मी जवळ गेलो की गडी लाडात येतो...माझ्या खांद्याला डोकं घासतो...(बहुदा त्याला माहिती झालं असावं मी ही '' वृषभ'' आहे  )...हा नंदीही जरा मजेशीरच आहे...जबरदस्त धूड...प्रचंड आकाराची शिंग. . .काळेभोर डोळे...मस्त देखणा आहे अगदी....काल मी आणि नीलमने फोटो काढले त्याच्यासोबत...त्याचवेळी एक मध्यमवयीन स्त्री त्यांच्या बहुदा सासूसोबत तेथून चालली होती....आमचं फोटोसेशन पाहून तिने तिच्या फोनमधून फोटो काढून देण्याची विनंती केली नीलमला...बाई जरा घाबरूनच होत्या...अंतर राखून उभ्या राहील्या...त्यातही सासू नंदीच्या बाजूला आणि ही इकडे असे उभे राहीले . ..मला कुठून अवदसा आठवली कोण जाणे! आणि मी त्यांना म्हणालो ''जरा जवळ (नंदीबैलाच्या) उभ्या रहा...काही करत नाही तो...त्या जरा सरकल्या....नीलम फोटो काढत असतानाच नंदीच्या मनात काय आले कुणास ठावूक? त्याने सहजपणे मुंडी उजव्या बाजूला झुकवली.....त्याची शिंग टणकन बाईंच्या डोक्याला लागली आणि त्या केवढ्याने तरी ओरडल्या .. नंदी आपला मख्ख...माझाच चेहरा पाहण्यासारखा झालेला....नीलूने तरीही काढला फोटो....तर मला वाटतंय की भीमथडी यात्राच बाधली असावी. . .त्यातच नेहमीच्या ड्रेस कोडला म्हणजे जीन्स आणि नेव्ही ब्ल्यू रंगाच्या शर्टला फाटा देऊन मी चक्क काल जीन्सवर लाईट यलो रंगाचा शर्ट घातला होता....त्यामुळे जरा लूक बरा वाटत होता..
. . . .तर आफीसला जाण्यापूर्वी पुन्हा एकदा गोळीसह डुलकी घेऊनही डोकेदुखी काही थांबली नव्हती...निघताना नीलूने जरा तिच्या नेहमीच्या स्टाईलने भुवया दाबून डोकेदुखी थांबवण्याचा प्रयत्न केला....तितक्यात तिच्या आईने एन्ट्री घेतली ती हातात मीठ घेऊनच... नीलमचा भुवया दाबण्याचा प्रयोग सुरू असतानाच तिच्या आईने काहीतरी पुटपुटत माझ्यावरून मीठ उतरवून टाकले. . .तुझं काहीतरीच असतं...ही नीलमची प्रतिक्रिया....त्याकडे दुर्लक्ष करून ती आत निघूनही गेली....आमच्याकडे नजर काढण्याचा हा एक प्रकार अलिकडे रूढ होतोय....लहानपणी आईने कधी नजर काढल्याचं स्मरत नाही......आणि एकंदरच घरातल्या पुरोगामी वातावरणामुळं आमच्याकडे तशी पद्धतच नाही..कसलाही धार्मिक कार्यक्रम, उपक्रम, गंडे-दोरे, बुवा-बाबा अशा कसल्याही पद्धतींना आमच्या घरात थारा नाही. . .पुढे मी बराच बदललो हा भाग निराळा...पण नजर काढण्याने काही फरक पडतो का? हा प्रश्न मला नेहमीच भेडसावतो...लग्न होईपर्यंत अशा कोणत्या प्रसंगाला मी सामोरा गेलो नव्हतो...(अपवाद कॉलेजमधला...माझी एक सखी डोळ्यातलं काजळ बोटावर घेऊन मला तीट लावायची...खूप उबदार आठवण आहे ही. . .असो)...लग्नानंतर मात्र कधी डोकं दुखतंय असं म्हटलं आणि बायको ठिकाण्यावर असेल, तर लगेच मीठ उतरवून टाकायचा कार्यक्रम हटकून असतोच...आणि डोकं थांबतं हा माझा अनुभव आहे....माझ्या मुलीची नजर तिने कधी काढलीय हे मला आठवत नाही...पण मी जरा वेगळं ड्रेसिंग केलं आणि काही डोकेदुखी उद्‌‌भवली की मीठाचा उतारा ठरलेला असतो....मला तर वाटतंय स्वयंपाकापेक्षा नजर काढायलाच आमच्याकडे मीठाचा जास्त वापर होत असावा  ....आमच्या टबमधील पाणी समुद्राच्या पाण्यासारखं खारट का असतं याचा उलगडा मला हे मीठ त्या पाण्यात टाकलेलं असतं हे कळाल्यावर उमगलं....श्रद्धा-अंधश्रद्धा यांतील सीमारेषा धूसर असते...मी सश्रद्ध आहे पण अंधश्रद्ध नाही. . . तरीही अनेकांच्या लेखी नजर काढणे ही अंधश्रद्धाच आहे...असेलही...मला वाटतंय पूर्वीच्या काळी देवदेवता वर किंवा शाप देत असत...आणि ते खरेही होत असत.. म्हणजेच ते प्रचंड इच्छाशक्तीने एखाद्याबाबत चांगली किंवा वाईट गोष्ट चिंतत असावेत आणि त्यामुळेच ती प्रत्यक्षात येत असावी...तसाच काहीसा नजर काढण्याचा प्रकार असावा....तर, घरून मी आफीसला आलो...सकाळची प्रचंड डोकेदुखी आता पूर्ण थांबलीये....(एवढी पोस्ट लिहिलिये यावरून तुमच्या हे लक्षात आले असेलच  ) असर दवाचा झाला की दुवाचा म्हणजेच नजर काढण्याचा....?? याच्याशी मला काहीच देणंघेणं नाही...डोकेदुखी थांबलीये हेच माझ्यसाठी महत्वाचं . . . .

अध्यात्मिक गुरू 'एम' यांची पदयात्रा

देशात सामाजिक विषमता नष्ट करून धार्मिक सलोख्याची भावना जागविण्यासाठी केरळमधील अध्यात्मिक गुरू श्री. एम हे कन्याकुमारी ते काश्मीर दरम्यान पदयात्रा काढणार असून, देशातील तळागाळातील जनतेच्या समस्या सोडविण्याचा ते प्रयत्न  करणार आहेत.

अध्यात्म क्षेत्रात ' श्री. एम' या नावाने परीचित असलेले मुमताज अली मूळचे केरळचे. महाअवतारबाबा आणि श्री महेश्‍वरनाथ यांचा अनुग्रह प्राप्त झालेल्या श्री. एम यांनी हिमालयात अनेक वर्षे साधना केली. त्यानंतर बंगलुरू जवळील मदनापल्ली येथे त्यांनी आश्रमाची व सत्संग फाउंडेशन व मानव एकता मिशनची स्थापना केली. त्याच माध्यमातून त्यांनी देशभर भ्रमंती करून नागरिकांना भेडसावणार्‍या तसेच देशापुढील प्रमु.ख समस्यांचा उहापोह करण्याचा निर्णय घेतला आहे. श्री. एम गेले दोन दिवस शहरात वास्तव्याला होते. त्यांच्या सत्संगाचा तसेच उपनिषदांवरील व्याख्यानांचा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला होता. त्यावेळी 'दै. पुण्यनगरीशी' संवाद साधताना श्री. एम यांनी या पदयात्रेची माहिती दिली.

ते म्हणाले, की आत्मसाक्षात्कार, शांततापूर्ण वातावरण, जातीय व धार्मिक सलोखा आणि बालकांच्या सर्वांगिण विकासाचे ध्येय डोळ्यासमोर ठेवून आम्ही कन्याकुमारी काश्मीरपर्यंत पदयात्रा काढणार आहोत. थोर राष्ट्रपुरुष असलेले अध्यात्मिक गुरू स्वामी विवेकानंद यांच्या जयंतीचे औचित्य साधून १२ जानेवारी २0१५ला कन्याकुमारी येथून या यात्रेला प्रारंभ होणार आहे. या यात्रेदरम्यान सर्व जाती, धर्म, पंथाच्या नागरिकांशी आम्ही संवाद साधणार आहोत. त्यांचे प्रश्न समजून घेऊन त्यातून मार्गकाढण्याचा प्रय▪करणार आहोत. देशातील सर्व राज्यांतून आमची यात्रा जाईल. या स्वरुपाची आखणी करण्यात आली आहे. या यात्रेमध्ये कोणाही राजकीय व्यक्तीचा समावेश नाही. देशाच्या नवनिर्माणाच्या भावनेने सर्मपित असलेले सामाजिक व अध्यात्मिक क्षेत्रातील व्यक्तीच फक्त या यात्रेत असतील.

हिंदू धर्मातील उपनिषदांचे महत्त्व अमूल्य आहे. अलिकडच्या काळात त्यांचे अवमूल्यन होत असल्याची टीका केली जात आहे. पण, वस्तुस्थिती निराळी आहे. उपनिषदांचे स्थान व दर्जा अमूल्य आहे. पण, ते समजावून सांगणार्‍यांचा दर्जा हलका झाला आहे. त्यामुळे या उपनिषदांमधील अर्क काहीसा कमी होऊ लागला आहे. त्यांचा परिणाम धूसर होऊ लागला आहे. मूळ उपनिषदे संस्कृत भाषेत आहेत. अलिकडच्या काळात या भाषेचे अभ्यासकही कमी होऊ लागले आहेत. साहजिकच वेद व उपनिषदांचे अभ्यासक कमी होऊ लागले आहेत. मधल्या कालखंडामध्ये संस्कृत ही भाषा काहींनी आपली मिरासदारी मानली. त्यामुळे त्यांनी अन्य समाजांना या मोलाच्या ठेव्यापासून दूर ठेवले. कोणतीही विद्या, भाषा, योग अभ्यासण्यासाठी कठोर मेहनत करावी लागते. नव्या पिढीची ही मेहनत करण्याची तयारी नाही. त्यामुळे महान संस्कृतीची ओळ.ख करून घेणारी आणि ती समजावून सांगणारी मंड़ळी काळाच्या ओघात कमी झाली आहे, असे श्री. एम यांनी सांगितले.

देशात धार्मिक सलोखा अबाधित राहणे सर्वांच्याच हिताचे असून त्यासाठी आम्ही आमच्या संस्थांमार्फत विशेष प्रय▪करीत आहोत. आमच्या देशभरातील पदयात्रेचाही हाच उद्देश आहे असे सांगून ते म्हणाले, की धर्म हे राजकारण्यांचे शस्त्र व साधन बनले आहे. त्यामुळे जातीजातींमध्ये तेढ निर्माण केली जाते. धर्माला साधन बनवून सत्ता साध्य करण्याचा राजकारण्यांचा कुटील हेतू आहे.

सर्वांनी हे लक्षात घेतले पाहिजे. सर्वच धर्मांमध्ये जीवन सुंदर होण्यासाठी अनेक गोष्टी सांगितल्या आहेत. ते समाजापुढे ठसवून सांगण्यासाठी धर्माचा गाढा अभ्यास असणार्‍यांनी तसेच अध्यात्म क्षेत्रातील मान्यवरांनी समाजाचे नेतृत्व करायला पुढे येण्याची हिच वेळ आहे. या सागररुपी भावतालामध्ये पाण्याचा एक थेंब बनून मी

 काम  सुरू केले आहे. त्यामध्ये या क्षेत्रातील अनेक मान्यवर सहभागी होतील, अशी अपेक्षाही त्यांनी व्यक्त केली.
     

किणींचा मेंदू ..ते सनमचे हृदय . .
-  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -

कोणत्याही संशयास्पद मृत्युचे नेमके कारण शवविच्छेदनात समजले नाही तर व्हिसेरा राखून ठेवला जातो. न्याय वैद्यक प्रयोगशाळेत हा व्हिसेरा बारकाईने तपासला जातो. व्हिसेरामध्ये पोटातील अन्नघटकांचे नमुने, शरीराच्या विविध अवयवांचे काही भाग असतात. त्यामध्ये हृदयाचा, किडनीचा, गुप्तांगाचेही काही अंश असतात. त्यांच्या विश्लेषणातून संबंधीत व्यक्तीच्या मृत्युचे नेमके कारण समजू शकते.?

वडगाव शेरी परिसरात वर्षभरापूर्वी झालेल्या सनम हसन या युवतीच्या मृत्युचे गूढ अधिक गडद होत चालले असून व्हिसेरामध्ये तिच्याऐवजी एका पुरुषाचे हृदय आढळल्याची धक्कादायक बाब तपासात समोर आली आहे. शवविच्छेदनातील या गडबडीमुळे ९0 च्या दशकात राज्यात खळबळ उडवून दिलेल्या किणी प्रकरणाच्या स्मृतींना उजाळा मिळाला. मुंबईकर रमेश किणी यांचा शहरात गूढ मृत्यू झाला. त्या प्रकरणाने एका बड्या राजकीय नेत्याची झोप उडवली होती. किणी यांच्या शवविच्छेदनानंतर त्यांचा मेंदू बदलण्यात आल्याची धक्कादायक बाब समोर आली होती. सनम हसनच्या प्रकरणामुळे वीस वर्षांपूर्वीच्या किणी प्रकरणाच्या स्मृती ताज्या झाल्या.

सनम हसन ही युवती मूळची मुंबईची. येथील खासगी महाविद्यालयामध्ये ती फॅशन डिझायनींगच्या द्वितीय वर्षाच्या वर्गात शिकत होती. गेल्या वर्षी तीन अॉक्टोबरला वाढदिवसानिमित्त तिच्या मित्रांनी वडगाव शेरीमधील एका फ्लॅटमध्ये मध्यरात्री पार्टीचे आयोजन केले होते. तेथेच तिचा गूढरीत्या मृत्यू झाला. त्याबाबत सध्या राज्य गुन्हे अन्वेषण विभागाचे (सीआयडी) पथक तपास करीत असून त्यामध्ये अनेक धक्कादायक बाबी पुढे येत आहेत. सनमचा म्हणून राखून ठेवलेल्या व्हिसेरामध्ये हृदयाचा असलेला भाग तिचा नसून प्रौढ पुरुषाचा असल्याचे मुंबईच्या न्यायवैद्यक प्रयोगशाळेचे मत आहे. त्या व्हिसेर्‍यामध्ये असलेले योनीस्त्रावाचे नमुनेही अन्य स्त्रीचे असल्याचे मत या प्रयोगशाळेने नोंदवले आहे. या स्त्रावातील डीएनए सनमच्या माता-पित्यांशी मिळत नसल्याचाही निष्कर्ष नोंद करण्यात आली आहे. त्यामुळे कबरीतून सनमचा मृतदेह काढून तपास करण्याशिवाय पोलिसांना गत्यंतर उरलेले नाही.

ससून रुग्णालयात शवविच्छेदन करताना सनमच्या व्हिसेराची अदलाबदल झाली असावी, असा पोलिसांचा अंदाज आहे. या रुग्णालयातील यास्वरुपाच्या किणी प्रकरणामुळे १९९६ साली शिवसेना-भाजपा युती शासन डळमळू लागले होते. मुंबईच्या माटुंगा भागात राहणार्‍या रमेश किणींची राहती इमारत पुनर्विकसनासाठीचे प्रयत्न सुरू होते. त्यास किणी यांनी कडाडून विरोध केला होता. राज ठाकरे यांचे निकटवर्तीय लक्ष्मीकांत शाह, सुमन शाह, आशुतोष राणे हे पुनर्विकसनाचे काम करीत होते. ही मंडळी आपल्याला धमक्या देत असल्याची फिर्याद किणी यांनी नोंदवली होती. त्यानंतर ते बेपत्ता झाले. शहरातील अलका चित्रपटगृहात २३ जुलै १९९६ ला किणी मृतावस्थेत आढळले. विषारी द्रव प्राशन केल्याने त्यांचा मृत्यू झाला असावा, असा पोलिसांचा अंदाज होता. शवविच्छेदनानंतर त्यांचा व्हिसेरा राखून ठेवण्यात आला होता. हा तपास 'सीआयडी' कडे गेल्यावर पुन्हा एकदा शवविच्छेदन करण्यात आले. त्यावेळी, किणी यांच्या शरीरात मेंदू नसल्याची धक्कादायक बाब पुढे आली. त्यानंतर रुग्णालय प्रशासनाने धावपळ करून 'हरवलेला' किणींचा मेंदू 'सापडल्याचे' सांगितले. प्रत्यक्षात तो मेंदुही भलत्याच व्यक्तीचा असल्याचे स्पष्ट झाल्याने या प्रकरणाचे गूढ वाढले.

किणी यांचा मृत्यू नक्की कोणत्या कारणामुळे झाला हे अखेरपर्यंत स्पष्ट झाले नाही. राज ठाकरे यांनीच किणी यांची हत्या घडवून आणल्याचा आरोप किणी यांच्या पत्नी शीला यांनी करून वादळ उठवून दिले होते. अंडरवर्ल्ड डॉन अमर नाईक याचाही या प्रकरणात हात असल्याचे बोलले जात होते. पण, पुढे या प्रकरणावर पडदा पडला.

रमेश किणी काय किंवा सनम हसन काय यांच्या मृत्युचे रहस्य कायम राहण्यामागे सरकारी रुग्णालयांतील शवागार आणि शवविच्छेदन कक्षातील भोंगळ कारभारच कारणीभूत असल्याचा पोलिसांचा दावा आहे. ससून रुग्णालयामधील शवविच्छेदनानंतर मृतदेह आणि राखून ठेवलेला व्हिसेरा पोलिसांच्या ताब्यात दिला जातो. पोलीस हा व्हिसेरा न्यायवैद्यक प्रयोगशाळेत दाखल करतात. मध्यंतरीच्या काळात ससूनच्या आवारात उघड्यावर ठेवण्यात आलेल्या व्हिसेरांचे प्रकरण गाजले होते. शवविच्छेदन विभागातील कामकाजातील भोंगळपणा ९0च्या दशकामध्ये रमेश किणी यांच्या मृत्युमुळे उघड झाला होता. त्यावेळी काही कर्मचार्‍यांना निलंबित करण्यात आले होते. पण, आजही तेथील कामकाज समाधानकारक नसल्याचेच चित्र सनम हसनच्या व्हिसेर्‍यावरून स्पष्ट झाले आहे. अन्यथा सतरा वर्षीय सनमच्या व्हिसेर्‍यामध्ये हृदयरोगाने जर्जर झालेल्या पन्नास वर्षीय पुरुषाचे हृदय आणि प्रौढ महिलेचा योनीस्त्राव कसा? हा प्रश्न आहे.

जव्हारची डाक्टरबाई :-
- - - - - - - - - - - - -

जव्हारमधील डाकटरबाई . . .
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -
     पुणे, मुंबई, औरंगाबाद, नागपूर ही शहरे अलिकडच्या काळात महानगरे बनली. विकासाची गंगोत्री बहुदा या शहरांपुरतीच मर्यादीत राहीली. जव्हार-मोखाडा या भागात तर विकास अद्याप कित्येक कोस दूर आहे. मुंबई, ठाणे, नाशिक आणि गुजरातच्या बेचक्यात हा आदिवासीबहुल जव्हार तालुका आहे. उन्हाळ्यात कमालीचे उन, पावसाळ्यात धो धो पावसाच्या संततधारा आणि हिवाळ्यात कडाक्याची थंडी असे या इथले हवामान. या तिन्ही ऋतूंपासून बचाव करण्याची शारीरिक, मानसिक, आर्थिक ताकद येथील आदिवासींमध्ये आजिबात नाही. पुण्यामुंबईचे कित्येक भाग, काही मॉल अगदी परदेशांची आठवण करू देण्याइतके चकचकीत आणि पॉश आहेत. बिचा-या आदिवासांची घरे मात्र आजही शेणामातीचीच आहेत. भाताची, नागलीची शेती हा त्यांचा उपजिवीकेचा मुख्य व्यवसाय. कमालीचे दारीद्र्याने आणि अंधश्रद्धांनी हा समाज पिचून गेलाय. त्यांना मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी योजना आताशा त्यांच्यापर्यंत पोचू लागल्यात. काही स्वयंसेवी संस्था, संघटना तेथे कार्यरत आहेत. पण, शहरातील माणूस अद्याप तेथे पोचत नाही. आपले बांधव म्हणून या भूमीपुत्रांची गळाभेट घेत नाही. त्यामुळे ही मंडळी अद्यापही मुख्य प्रवाहापासून दूर आहेत. शहरातली ही माणसं आपल्याला स्विकारतील की नाही याची त्यांना भीती वाटते ...निसर्गाच्या नवनवीन रुपाशी जुळलेले त्यांचे सण असतात आणि ते त्याचा मनमुराद आनंद लुटतात. त्यांचे देवही अनोखे...आणि त्यांची भक्तीही आगळी...आजही संध्याकाळी सहानंतर जव्हारमधून यायला आणि जायला दळणवळणाची साधने नाहीत. त्यामुळेच या दुर्गम भागातील विकासाला खीळ बसली आहे. शिक्षणासाठी शाळा अलिकडच्या काळात उघडल्या गेल्यात. जव्हारला नगरपालिकाही आहे पण बजेट सगळे घाट्यात...आता मार्चनंतर तेथे कडाक्याचा उन्हाळा असेल आणि पिण्याच्या पाण्याची ओरड....अक्षरश: गाळातील गढूळ पाणी हे लोक वापरतात. साप, विंचूसारखे प्राण्यांची येथे कायमच भीती असते. गर्द जंगलामध्ये बहुतेक सर्व श्वापदे आहेत. वैद्यकीय सुविधांची मारामार आहे आणि त्यासाठी लागणारा पैसाही येथील माणसांकडे नसतो....मग या भागात जाऊन दवाखाना थाटण्याचा आतबट्ट्याचा व्यवसाय करणार कोण??? कोणीच नाही...जव्हार-मोखाडा आण् विक्रमगड या तीन तालुक्यांमध्ये मिळून एकच सरकारी डॉक्टर आहे. डॉ. भरतकुमार महाले...याच आदिवासी भागात लहानाचे मोठे झालेल्या डॉ. महाले अत्यंत सेवाभावी, त्यागी वृत्तीने हे काम करतात. त्यात त्यांना मोलाची साथ आहे ती त्यांच्या सुविद्य पत्नी डॉ. अनिता यांची...
              डॉ. अनिता यांच्याशी काल गप्पा मारताना इतके दिवस उत्सुकता असलेल्या आदिवासी भागाचे चित्र लख्खपणे डोळ्यांसमोर उभे राहीले. त्यांनी त्या भागात स्वत:चे रुग्णालय था्टले आहे. तसे पाहिले तर कोणत्याही शहरात, महानगरात रुग्णालय थाटून अभिजन,महाजनांसाठी सेवा केली असती, तर त्यांना बक्कळ माया कमवता आली असती... पण, नाही....मुळातच सेवाभावी वृत्तीच्या अनिता यांनी या आदिवासी भागात काम करण्याचा ठाम निर्णय घेतला आणि गेल्या सहा- सात वर्षांपासून त्या तेथे कार्यरत आहेत. केवळ रुग्णांसाठी डॉक्टर म्हणूनच नव्हे, तर त्यांच्या एकूणच जीवनमान उंचावण्याच्या प्रत्येक कामाशी त्यांची नाळ जुळली आहे. आदिवासींची खडतर जीवनपद्धती, परंपरांशी एकरूप होऊन त्या तेथे काम करतात. वैद्यकीय पेशाविषयी असलेले गैरसमज दूर करून त्यांना वेळोवेळी आवश्यक त्या लसी देण्याचे काम करतात. गरोदर महिला, प्रसुती झालेल्या महिलांची जीवापाड काळजी घेतात आणि नवजात शिशूलाही ममतेने आवश्यक ती औषधे, लसी देतात...औषधे-इंजेक्शने घ्यायला कुचराई करणा-या तेथील नागरिकांना स्वच्छतेचे महत्व सांगतात. त्यांच्यासाठी केसांना लावायची तेले,कंगवे, फण्या देतात. टापटीप राहण्यासाठी जनजागृती करतात. उपक्रम राबवतात.दुर्गम भागातील पाड्यांवर राहणा-या आदिवासी बांधवांना कधी कुणाकडून सायकली घेऊन देतात, कधी शाळकरी मुलांना शालेय साहित्य देतात....चित्रकार, कलाकारांना उत्तेजन देतात...त्यांच्या कलांना वाव मिळवून देण्यासाठी, व्यासपीठ मिळवून देण्यासाठी हरत-हेचे प्रयत्न करतात. आदिवासी समाजात राहून तेथील चालीरीती त्यांनी उत्तम अवगत केल्या आहेत. तेथील आदिवासींची बोलीभाषा त्यांना समजते व बोलताही येते. जंगलात एखादा प्राणी जखमी अवस्थेत आढळला, तर त्याच्यावरही उपचार करून ते त्याची शुशृषा करतात. या भागातील रानभाज्यांची चव त्यांना खूप आवडतात. त्या आदिवासी जीवनाशी त्या समरस झाल्यात. एकरूप झाल्यात. अर्थात, हे सगळं बोलायला सोप्प आहे ....पण महानगरांमधील सुखासीन आयुष्याकडे पाठ फिरवून थेट जव्हार, मोखाडासारख्या दुर्गम आदिवासी भागात जाऊन काम करायचे, तेथेच रहायचे म्हणजे सोपी गोष्ट नाही....पण अनिताने हे करून दाखवलंय . . .
          अनिता काल भेटली...गोरी...नाजूक चणीची, बोलक्या डोळ्यांची...निगर्वी आणि निर्मळ मनाची...रात्री उशीरापर्यंत आम्ही खूप गप्पा मारल्या...त्यात तिच्या आदिवासी भागातील कामाचा पट उलगडला...पण आपण फार काही वेगळं करतोय असा अभिनिवेश तिच्या बोलण्यात आजिबात नाही....हे तर आपलं कामच आहे..आपलं कर्तव्यच आहे ही तिची भावना ...समाजाप्रती उत्तरदायित्वाची तिची वृत्ती खूप आश्वासक आहे...आदिवासी सर्वचदृष्ट्‌य़ा मागास असले, तरी मूळ प्रवाहात येण्यासाठीची त्यांची प्रक्रीया सुरू झालेली आहे. त्यांची उगवती पिढी या प्रवाहात सामील होण्यास उत्सुक आणि प्रयत्नशील आहे..त्यामुळे आगामी काळात हे परीवर्तन नक्कीच होईल यात शंकाच नाही...असं सांगताना डॉ. अनिता यांचे डोळे लकाकले...जुनी हिंदी गाणी तिला आवडतात....अध्यात्मामध्ये रस आहे...कितीतरी विषयांवर आम्ही गप्पा मारल्या....तरीही अजूनही खूप काही राह्यलयं असं वाटतं... Hatts Of You Anita . ..

(फेसबुकच्या मार्कबाबा . .. . तुझ्यामुळे माझ्या मित्रांच्या खजिन्यात डॉ. अनिता यांच्यासारख्या काही अमूल्य रत्नांची भर पडली...अनिता,.... सकाळी थोडक्यात चुकामूक झाल्याची चुटपूट नक्कीच आहे....पण हरकत नाही....आपल्या अत्तराच्या भेटीतील सुगंधी क्षण मनाच्या कुपीत कायम राहतील..भेटू लवकरच

..आणि डॉन ढसाढसा  रडला

जगभरातील प्रमुख़ देशांमध्ये त्याची अब्जावधी रुपयांची संपत्ती आहे...आतापर्यंत तो स्वत:ला सर्वशाक्तिमान समजत होता ...जगाच्या कोणत्याही कोप-यात बसून कधीही, कोणाचीही विकेट एका  इशा-यासरशी काढू शकतो याची त्याला फुशारकी वाटत होती. ..अंडरवर्ल्डचा तो डॉन समजतो...पण आईचे निधन झाल्याचे समजल्यावरही तिचे अंत्यदर्शन घेऊ न शकल्याने मनातून कोसळलेला डॉन छोटा राजन ढसाढसा रडला. अंडरवर्ल्डच्या चक्रव्यूहात अडकलेल्या डॉनची ही हतबलता होती.
आईच्या निधनाचे अपार दु:ख़ तर राजनलाच झालेच; त्यापेक्षाही महत्वाचे म्हणजे आपण सर्वशक्तीमान असल्याचा त्याचा  भ्रमाचा भोपळा फुटला.  तीव्र इच्छा आणि सर्व व्यवस्था असूनही केवळ पोलीस अटक करतील किंवा प्रतिस्पर्धी गुंड गाठतील या भीतीने राजन भारतात परतू शकला नाही. आईच्याही अंत्यविधीला उपस्थित न राहता आल्याची ख़ंत एका मित्राकडे बोलून दाख़वताना तो अक्षरश: ढसाढसा रडला.

राजनची आई लक्ष्मीबाई यांचे नुकतेच (ता.२६) दीर्घ आजारानंतर निधन झाले. चेंबूरमधील निवासस्थानाजवळ असलेल्या ख़ासगी रुग्णालयात त्यांनी अख़ेरचा श्वास घेतला. गेल्या वर्षभरापासून अर्धांगवायूच्या विकाराने त्या अंथरूणाला खिळून होत्या. आठवड्यापूर्वी त्यांची प्रकृती गंभीर बनली आणि उपचार सुरू असतानाच २६ मार्चला त्यांची प्राणज्योत मालवली. १९९३ पासून विदेशात असलेल्या राजनला त्याच्या निकटवर्तीयाने त्वरीत हे वृत्त कळवले. सख़्ख़ी आई काळाच्या पडद्याआड गेल्याचे समजताच डॉन शोकाकूल झाला. त्याहीपेक्षा तिचे अंतीम दर्शन आपण घेऊ शकणार नाही या भावनेने त्याला अक्षरश: रडू कोसळले. राजन सध्या मलेशियात असल्याचे बोलले जाते. तेथून अथवा जगाच्या कोणत्याही कानाकोप-यातून तो सहज मुंबईत येऊ शकला असता. तितकी मजबूत त्याचे स्वतंत्र यंत्रणा तर आहेच; पण त्याहीपलीकडे त्याचे मित्रांचे व शूटर्सचे विस्तीर्ण जाळे विणलेले आहे. गुप्तचर यंत्रणांशी त्याचे चांगले संबंध असल्याचे बोलले जाते. पण एवढी यंत्रणा असूनही राजन भारतात येऊ शकला नाही. आईच्या अंत्यविधीलाही उपस्थित राहू न शकलेला राजन आता आगामी काळात कधीच देशात परतणार नाही याचेच हे चिन्ह आहे, अशी माहिती उच्चपदस्थ पोलीस अधिका-यांनी दिली.
रिक्षाचालकांच्या युनियनचा लिडर असलेल्या बड्या राजनच्या टोळीतून गुन्हेगारीला सुरूवात केलेल्या  राजनने १९८५नंतर अंडरवर्ल्डमध्ये नावाचा ठसा निर्माण केला. अंडरवर्ल्ड डॉन दाऊद इब्रााहिमचा उजवा हात म्हणून वावरलेल्या राजनने चेंबूर व लगतच्या परिसरात दहशत निर्माण केली. १९८८ च्या सुमारास पोलिसांच्या ससेमि-याला कंटाळून दाऊद दुबईच्या आश्रयाला गेला. त्यापाठोपाठ राजनही तेथे पोचला. दाऊदनंतर स्थान कोणाचे? यावरून छोटा शकीलशी झालेल्या वादानंतर त्या टोळीशी फारकत घेऊन राजनने स्वतंत्र टोळी कार्यान्वित केली. त्यानंतर दाऊद व राजन टोळीत उडालेला रक्तरंजीत संघर्ष सर्वज्ञात आहे.
दाऊदपासून स्वतंत्र झाल्यानंतर राजनभोवती फरीद तनाशा, संतोष शेट्टी, विकी मल्होत्रा, डी.के. राव, रोहित वर्मा आदी साथीदारांचे भरभक्कम कवच होते. तरीही, त्याला ख़रा मानसिक आधार होता तो आईचा. लक्ष्मीबाई यांना राजनने निवडलेला गुन्हेगारीचा मार्गकधीच पटला नव्हता. त्याबाबत त्याला नेहमीच ख़डसावत असत. गुन्हेगारीच्या मार्गापासून त्याला परावृत्त करण्यासाठी त्या त्याला नेहमीच ख़डे बोल सुनावत असत. २००० मध्ये छोटा शकीलच्या शूटर्सनी बँकॉकमध्ये राजनवर प्राणघातक हल्ला केला, तव्हा या माऊलीने अन्नपाणी वर्ज्य केले होते, अशी आठवण सूत्रांनी दिली. आईपासून वीस वर्षांपेक्षा अधिक काळ दूर असलेल्या राजनचे आईशी  खूप माया होती. तीन भाऊ आणि दोन बहिणी तिची काळजी घेण्यासाठी समर्थ असल्या, तरी काही मित्रांना सांगून त्याने तिची जास्तीत जास्त चांगली बडदास्त ठेवण्याचा प्रयत्न केला होता. तिचे अख़ेरचे आयुष्य सुकर व्हावे यासाठी तो प्रयत्नशील होता. तो नेहमी तिच्याशी फोनवर बोलून ख्यालीखुशाली विचारायचा. माझी काळजी करू नको असे सांगतानाच मी नक्की तुझ्या भेटीला येईन असे आश्वासन द्यायचा. पण ती गेल्यानंतरही डॉनला हे आश्वासन पूर्ण करता आले नाही. आईच्या भेटीची आस अधुरीच राहीली.
अंडरवर्ल्डच्या चक्रव्यूहामध्ये प्रवेश केल्यानंतर सर्व नात्यांवर पाणी सोडावे लागते हा यापूर्वी अनेकांचा अनुभव आहे. दादरचा डॉन अमर नाईक याच्या आईचे ९० च्या दशकात पुण्यात निधन झाले. पण पोलिसांच्या व प्रतिस्पर्ध्यांच्या भीतीने अमर अंत्यविधीला जाऊ शकला नव्हता. आई आणि वडिलांच्याही अंत्यसंस्कारांना दाऊद इब्राहिम उपस्थित राहू शकला नाही. तसेच काही वर्षांपूर्वी मुंबईत निधन पावलेल्या वडिलांच्या अंत्यसंस्कारांना छोटा शकील येऊ शकला नाही.गुन्हेगारी क्षेत्रातील या नियमाची जणु काही पुनरावृत्तीच राजनच्या रूपाने झाली अशी अंडरवर्ल्डमध्ये चर्चा आहे.

प्रभू...
- - - -

''साहेब, मी प्रभू''
''हां ...बोला''
''एक प्रकरण आहे''
''कसलं''?
''एक खून झालाय. त्याची माहिती द्यायचीय''
''कुणाचा खून?''
''माझाच खून झालाय . . ''
हे ऐकून मी खूर्चीतून पडायचाच बाकी होतो. क्राईम रिपोर्टींगच्या गेल्या बावीस वर्षांमध्ये अनेक प्रकरणे जवळून पाहिली. काही उकरून काढली. खूप निराळ्या माणसांनी महत्वाच्या ख़बरा दिल्या. पण स्वत:चाच खून झालाय हे सांगत आलेला प्रभू पहिलाच ठरला. माझ्या चर्येवरील अस्वस्थता पाहत
प्रभू शांतपणे शेजारी बसला होता.
मी पुन्हा विचारलं ''कुणाचा खून?''
''अहो माझाच्‌..पण गेल्या जन्मात झालायं. मी तपास लावलाय बराच. निम्मी केस उलगडलीय. उरलेली सोडवायला मदत करा प्लीझ...''
प्रभूचे बोलणे, देहबोली, यातून नेमकं रसायन काय आहे,हे लक्षात आलं होतंच. तरीही उत्सुकता होतीच. सक्रीय पत्रकार आणि त्यातही क्राईम रिपोर्टर असला की माणसं अभ्यासायची सवय जडते अनेकदा. मग पहिल्या मिनिटात समोरच्या माणसाचा अंदाज येतो.(अर्थात जवळच्या कित्येक माणसांच्या त-हेवाईकपणाचा मात्र अद्याप अर्थ् लागलेला नाही. असो.) प्रभूची मानसिक स्थिती विमनस्क असणार हे त्याच्या भिरभिरत्या नजरेवरूनच लक्षात आले होते. पण माझा पुनर्जन्म झालाय या त्याच्या वाक्यामुळे एकंदर प्रकरणाबाबत मला उत्सुकता निर्माण झाली होती. मी जरा तपशील जाणून घ्यायचा प्रयत्न् केला. हा प्रभू मूळचा भंडारा जिल्ह्यातला रहिवासी. एका व्यक्तीचा चारजण खून करतात असे दृश्य त्याला डोळ्यासमोर दिसायचे. ही व्यक्ती म्हणजे गतजन्मातील तोच आहे असे त्याला वाटते. खून झालेले गाव समजायचे. काही व्यक्ती दिसायच्या. त्यामुळे किशोरावस्थेपासूनच ते गाव आणि त्या व्यक्तींच्या शोधार्थ् बाहेर तो बाहेर पडला. पुण्याजवळच्या मोशीत हा प्रकार घडला असल्याचा त्यांचा दावा आहे.
पंधरा-वीस मिनिटे संवाद झाल्यावर प्रभू फारच असंबद्ध् बोलायला लागला. 25 वर्षे तो मेंटल हॉस्पिटलमध्ये दाख़ल होता, हे त्याने जाताना सांगितले आणि प्रभूचे प्रकरण मी मनातून कायमचे पुसून टाकले. पण, सर माझा मर्डर झालाय...हे त्याचे वाक्य आठवले की आजही प्रभूची ती अजिजीने बोलणारी व्यक्ती डोळ्यासमोर येते.. . 

दुनियादारी.....
-  -  -  -  -  -  -
. . .
अखेर धाडस करून काल दुनियादारी पाहिला. धाडस करून म्हणायचे कारण म्हणजे दुनियादारीची पारायणे करणा-या पिढीचा मी एक सदस्य आहे. पुण्याच्या एसपी कॉलेजमध्ये शिकत असतानाच सुहास शिरवळकरांची अर्थातच सुशिंची          '' दुनियादारी'' कादंबरी हाती पडली आणि पुढे जीवनाचा अविभाज्य भाग बनली. या कादंबरीतील अनेक पात्रे आम्ही पाहिलीत, प्रसंग अनुभवलेत. अद्यापही एखाद्या शिरीनची, डीएसपीची, अशक्याची भेट होत असते. या कादंबरीतील उत्कटता, भावनिक प्रसंग ख़ास करून श्रेयस-शिरीनचा धुक्यातील भेटीचा तरल प्रसंग, साईनाथच्या संघर्षाचा थरार, कॉलेजमध्ये वट असलेला पण प्रेयसीचे लग्न झाल्याने कोलमडून गेलेला डीएसपी, श्रेयसच्या आईच्या पूर्वाश्रमीचा प्रियकर असलेला श्रेयस आणि चटका लावणारा त्यांचा मृत्यू हे आणि कित्येक प्रसंग कायमचे मनावर कोरले गेलेत. ही सशक्त कलाकृती चित्रपटाच्या माध्यमात बसू शकणार नाही हे मत काल चित्रपट पाहिल्यावर अधोरेखित झालं. केवळ एक चित्रपट म्हणून '' दुनियादारी'' बरा आहे. पण मूळ कादंबरीच्या तुलनेत चित्रपट जमलाच नाही. कोणतीही कलाकृती मग ती चित्रपट, नाटक, कथा,कादंबरी काहीही असो हे ज्या त्या फॉर्ममध्येच फिट्ट बसतात. त्याला फारच कमी अपवाद आहेत.('' गॉडफादर'' हा सणसणीत अपवाद आहे हे मान्यच्‌) शोले,शराबी,आराधना, दीवार अशा कितीतरी गाजलेल्या चित्रपटांवर कादंब-या काय कपाळ लिहिणार?? वपुंच्या '' पार्टनर'' वर नाटकही आलं आणि मध्यंतरी चित्रपटही..पण, मूळ कादंबरीची सर दोन्हींना आली का??? '' दुनियादारी '' हे सप्तरंगीच नव्हे तर या दुनियेतील तमाम रंगांनी सजलेलं बहारदार इंद्रधनुष्य आहे.चित्रपट कादंबरीशी सुसंगत बनला नाही ही त्या दिग्दर्शकाची आजिबात चूक नाही. केवळ एका चित्रपटात बसणारी ही कादंबरीच नाही. तिच्यातील निरनिराळे रंग चिमटीत पकडणे सहजसाध्य बाब नाही. त्यामुळे ती कादंबरीच्याच रसरशीत रुपात राहीली असती, तर ते अधिक उचित झाले असते. त्यातच दिग्दर्शकाने त्यात केलेले कित्येक बदलही आक्षेपार्ह वाटले. उदा. कादंबरीतील रांगडा व्हिलन साईनाथ हा चित्रपटात चक्क तृतीयपंथी का दाखवला? हेच समजत नाही. एसके चा मृत्यू चटका लावणारा वाटत नाही. कादंबरीतील शिरीन उच्चवर्गिय पण शालीन आहे. चित्रपटातील शिरीन नव्या पिढीच्या भाषेत ''आंटी'' वाटते.कादंबरीतील शिरीन व श्रेयस ही दोन्ही मुख्य पात्रेच चित्रपटात फसली व कलाकारांचीही निवड चुकली हेच या चित्रपटाचे मोठे अपयश असावे. नाही म्हणायला अंकुश चौधरीचा डीएसपी भाव खाऊन जातो. ('' दुनियादारी'' या कादंबरीपोटी असलेल्या अतिव प्रेमाने माझे हे वैयक्तिक मत मांडले आहे. सुशींची '' मधुचंद्र'' कादंबरी यश चोप्रांच्या हाती पडली असती तर एक नितांत सुंदर चित्रपट हिंदी चित्रसृष्टीत जमा झाला असता.)

पोलीस दलातील ‘‘ विश्वास ‘‘
=   =  =   =   =   =   =  =  =

जे अशक्य वाटतय
ते स्वप्न मला पहायचंय...!
ज्या शत्रुचा कोणी पराभव करु शकत नाही
त्याला मला हरवायचयं..!
कोणालाही सहन होत नाही असं दु:ख मला सहन करायचयं...!
ज्या ठिकाणी धाडसी माणूस जाण्यास साहस करत नाही
त्या ठिकाणी मला जाऊन धावायचयं...!
ज्या वेळी माझे बाहू थकलेत
पाय थकलेत, हात थकलेत,
शरीर थकलय, त्या वेळेस मला,
समोर ‘ एव्हरेस्ट ‘ दिसतोय
त्या वेळी मला माझे
एक एक पाऊल त्या ‘ एव्हरेस्ट ‘ च्या दिशेने टाकायचंय...!
तो ‘ स्टार ‘ मला गाठायचायं
मला सत्यासाठी झगडायचंय
त्यासाठी संर्घष करायचाय..
कोणताही प्रश्न त्यासाठी विचारायचा नाही
थांबा घ्यायचा नाही...!
माझी नरकात जायची सुद्धा तयारी आहे पण
त्याला कारण ‘ स्वर्गीय ‘
असलं पाहिजे...!
राज्याच्या पोलीस ख़ात्यातील धडाकेबाज व्यक्तिमत्व म्हणून ओळख़ल्या जाणाºया विश्वास नांगरे पाटील यांचे हे विचार आहेत. ‘आयपीएस‘च्या परीक्षेंतर्गत ‘‘ तुम इस दुनियामे क्यों आये हो?‘‘असा प्रश्न मुलाख़तकर्त्याने विचारला आणि त्याला पाटील यांनी या कवितेच्या माध्यमातून उत्तर दिले. मुलाख़तकाराने मन:पूर्वक दाद दिली नसती तरच नवल. या कवितेचा मोठा प्रभाव नांगरे पाटील यांच्यावर आहे हे त्यांच्या प्रत्येक कृतीतून दिसते. कामातून अधोरेखित होेते. मुंबईवरील हल्ल्याप्रसंगी केवळ एक पिस्तुल घेऊन नांगरे-पाटील दहशतवाद्यांशी दोन हात करायला निधड्या छातीने ताज ह्ॉटेलमध्ये घुसले होते. त्यांच्या या कामगिरीची दख़ल घेऊन त्यांना राष्टÑपती शौर्य पदक जाहीर करण्यात आले आहे.
राज्यात शेकडो पोलीस अधिकारी आहेत. त्यामध्ये मराठी टक्का तुलनेत कमी असला, तरी मराठी अधिकारी चमकदार कामगिरी करताना दिसतात. त्यामध्येच नांगरे पाटील यांचाही समावेश आहे. ग्रामीण-नागरी सर्व ठिकाणी काम करताना नांगरे-पाटील यांनी धडाकेबाज कामगिरी करून अमीट ठसा उमटवला. सध्या मुंबईत अतिरीक्त पोलीस आयुक्त पदावर कार्यरत असलेले नांगरे-पाटील मूळचे सांगली जिल्ह्यातील कोकरूड गावचे. मुंबईवर  पाच वर्षांपूर्वी झालेल्या दहशतवादी हल्ल्याप्रसंगी निधड्या छातीने ताज हॉटेलात शिरणारे ते पहिले पोलीस अधिकारी होते. बीएच्या परीक्षेत सुवर्णपदक पटकावलेल्या नांगरे पाटील यांची पोलीस दलातील  कारकिर्दशैक्षणिक कारकिर्दीप्रमाणेच झळाळती ठरली. मुंबईवरील हल्ल्यात सर्वात प्रथम पोचून दहशतवाद्यांचा ख़ात्मा होईपर्यंतच्या अ़ख़ेरच्या क्षणापर्यंत ते लढत होते. सीसी टीव्ही कॅमेºयाच्यामाध्यमातून नियंत्रण कक्षाला दहशतवाद्यांच्या ठावठिकाण्याची माहिती वरिष्ठांना देत होते. पोलीस व कमां़डोंना त्यांची मदत मोलाची ठरली.
नांगरे-पाटील यांनी पुणे, नगर, ठाणे येथेही कामाची अमीट मोहोर उमटवली.  पुणे जिल्हा ग्रामीण पोलीस दलात अधीक्षक असताना पुण्यातील रेव्ह पार्टी प्रकरणी केलेल्या कारवाईमुळे ते प्रसिद्धीच्या झोतात आले. त्यांनी  सिंहगडाच्या पायथ्याशी असलेल्या डोणजे गावात सुरू असलेल्या रेव्ह पार्टीवर छापा टाकून शेकडो तरुण-तरुणींना अटक केली होती. त्यांच्या या कामगिरीची देशपातळीवर चर्चा झाली. नगरमधील अवैध धंद्यांना त्यांनी आळा घातला. सगळे बार,पान टपºया रात्री नऊलाच बंद करून कायदा व सुव्यवस्थेची परीस्थिती निर्माण केली. महिलांना सुरक्षिततेची हमी दिली. साध्या वेषात जाऊन अवैध धंदेवाल्यांवर कारवाई करण्याच्या त्यांच्या धडाकेबाज पद्धतीमुळे आणि राजकीय दबाव झुगारण्याच्या वृत्तीमुळे ते तरुणाईच्या गळयातील ताईत बनले. मुंबईत कोट्यवधी रुपयांचे अमली पदार्थ त्यांनी हस्तगत केले. राज्यभरातील कित्येक विद्यार्थी त्यांचे व्याख़्यान ऐकायला उत्सुक असतात. नगर, पुणे,आणि ठाणे येथेही चमकदार कामगिरी करीत त्यांनी त्यांच्यावर असलेल्या कवितेचा प्रभाव दाख़वून दिला आहे. 

बा दाऊदा... म्या पामराला क्षमा कर...
=========================
अरे उगाच तुला समजत होतो की तू खूप मोठा डॉन आहे. देश-विदेशात तुझे भलेमोठे साम्राज्य आहे. बॉलीवूडपासून क्रिकेटपर्यंत आणि शेअर बाजारापासून अमली पदार्थांच्या आंतरराष्ट्रीय व्यापारापर्यंत '' तू कहे तो हां , तू कहे तो ना.'' घडते असा उगाचच गैरसमज झाला होता. मुंबापुरीतील रस्त्यांवर तर तू रक्ताचे सडे सांडलेस आणि परदेशांमध्येही एका फोनवर तू गेमा वाजवतोस हा उगाच आमचा भाबडा समज. मागे तर काय म्हणे तू बॉंबस्फोट घडवलेस. भल्याभल्यांच्या विकेटी काढल्या. मध्यंतरी चक्क नोटाही छापायला लागला होता म्हणे तू..असंही ऐकलयं की आलम दुनियेतील सगळ्या प्रमुख़ देशांमध्ये तुझी अब्जावधी रुपयांची मालमत्ता आहे.साले, हे मिडीयावाले काहीही लिहितात बुवा. तुझ्याबाबतचं वाचून-ऐकून मला तर वाटायचं तुझ्याकडे देशविदेशातील शेकडो शूटर्सची फळी असेल. निरनिराळ्या देशांतील चित्र्-विचित्र दिसणा-या माफीयांशी तुझी सलगी असेल..काय काय समज झाले होते देवजाणे...बर झालं एकता ताई भेटली. ती म्हणाली थांब आता पिक्चरच काढते त्याच्यावर, म्हणजे पब्लिकला समजेल कसला टुकार भाई आहे तो. आणि खरचं पठ्ठीनं काढला की पिच्चर. ''Once Upon A(y) Time..Dobaraa''.खरंच सांगतो भाई, ताईंचा फोटो लाव आता घरात. पब्लिकला पिच्चर बघून समजलं की आपण समजतो तसा तू काही डेंजर भाई नाही आणि कसले आलेत घंट्‌य़ाचे शूटर्स. एक ढेरपोटा म्हातारा आणि दोन गल्लीतले मवाली एवढीच तुझी आर्मी? खरंच लाज वाटली बघून.आन्‌ म्हणं तू डॉन. अरे आमच्या गल्लीतल्या भाईच्या आजुबाजूला तरी किमान पाच-पन्नास पोरं असतात. तू कसला आलाय डॉन! स्वत:च मारामारी करणारा? आरं आमच्या तुक्यादादानं नुस्ता हात जरी वर केला तरी एकजण मोबाईल घेऊन, दुसरा गाडी सुरू करून, तिसरा घोडा घेऊन सज्ज थांबतात. पोरांना पाठवून आख्ख्या पुण्यातल्या कुणालाही कसंही उचलून आनत्यात. आन तू तर काय बाबा भर रस्त्यावर स्वत: ढिश्यांव ढिश्यांव काय करतो! या बिल्डींगवरून त्या बिल्डींगवर उड्या काय मारतो. अरूण गवळी, अमर नाईक, छोटा राजन अशा एकाहून एक खत्री लोकांशी तुझी खुन्नस होती असं ऐकलं, वाचलं होतं. पन एकता ताईंनं एकाच पिच्चरमध्ये तसं कायचं नसल्याच दाखावलं. काय तर तुझी आन तुझ्याच एका दोस्ताची हानामारी. आणि कारन काय तर दोघांची छावी एकच. बाकी ना तू कधी कुनाच्या थोतरीत लावली ना कुनी तुझ्या. ना तू कधी कुठले काळे धंदे केले ना तुझ्या दोस्तांनी. गॅंग म्हणताच येत नाय ना..चौघांची कुठं गॅंग असती का? अन काय भाय, छावी बी शोधून शोधली? लाज वाटली तिला बघून..काय त्यो अक्षयकुमार. असल थोर नट. पन जरा बच्चनचा ''अग्निपथ'', अजयचा ''कंपनी'', विनोद खन्नाचा ''दयावान'' नायतर गेलाबाजार रणदिप हुडाचा ''डी'' जरा नजरेखालनं घातला आसता तर बिघाडलं आसतं का? दरखेपेला उगा उसन्या आवाजानं बोलायचंऽऽऽअशी बोलबच्चन करून आन मिशा चिकटवून काय कुनी डॉन होतं काय राव? त्यापेक्षा गनपत पाटलांन झ्याक काम केलं आसतं की..काय झालं. . थेटरात काय चाललंय तेचं कळंना झालं होतं बाबा..पन असू दे. . असू दे. . .तुजी इमेज आमच्या नजरेतनं सुदारली हे काय कमी का काय देवा? आन हा..डोळ्याला लय त्रास होतो म्हणून तू रात्रीबी काळा गॉगॉगक घालतो हे बी समाजलं पिच्चरमुळं. तर जरा कालजी घे डोळ्याची. ( ता.क. : - इमेज बिल्डींगसाठी तुमीच ताईंना पिच्चरची सुपारी दिल्ती अशी चर्चा हाय..ताईनं काम चोख् केलंय..पन तुमची ती इमेज पायला थांबतय कोन थेटर्रात? आवो पयल्या पंध-या मिनिटातच पब्लिक भायेर..डोकं शिनवायला ''दुनियादारीत''..टिक टिक वाजते डोक्यात.....)

चोर मद्या . . .
========
पत्रकारीतेमधील गेल्या 23 वर्षांत खूप निरनिराळ्या क्षेत्रातील व्यक्तिंशी परिचय झाला. विशेषत: क्राईम व पोलिटीकल रिपोर्टींग करताना निरनिराळ्या क्षेत्रातील व्यक्तिंना जवळून पाहता आले. निरखता आले. अभ्यासता आले. त्यापैकी काही कायमचे मित्र बनले . शरद पवारांपासून रणजितसिंह मोहिते पाटील यांच्यापर्यंत, अण्णा हजारे, बाबा आढाव यांच्यापासून ते अनिल अवचट,कुमार सप्तर्षींपर्यंत कितीतरीजणांच्या मुलाखती घ्यायची संधी मिळाली. सामान्यांना, व पोलिसांनाही सहजपणे गाठता येत नाहीत अशा अंडर्वर्ल्डमधील कितीतरी हस्ती निकटच्या परिचयाच्या झाल्या. त्या सर्वांत हा चोर मद्या हे अफलातून व्यक्तिमत्व. मधुकर मनोहर प्रभाकर या त्याच्या पूर्ण नावापासूनच याचे वेगळेपण जाणवते. महाराष्ट्रातील बहुतेक पोलीस स्टेशनमध्ये याची नोंद आणि फोटो आहे. सर्वप्रकारे लिलया चो-या करण्यात हा पटाईत. पण कधीही प्रत्यक्ष चोरी करताना पकडला गेला नाही. गेल्या 20 वर्षांत त्याच्याविरुद्ध एकही केस ''नोंदली' गेली नाही. (याचा अर्थ असा नाही की तो सक्रीय नाही.) पुणे, मुंबई, सुरत, अहमदाबाद, बडोदा येथील अनेक धनदांडग्यांना त्याने 'हाथ की सफाई' दाखवली आहे. एवढेच नव्हे, तर हिंदी अभिनेत्री नर्गिस हिच्या घरातून त्याने हि-याची अंगठी पळवली होती. ती घ्यायला सुनील दत्त याच्या पुण्यातील घरी आला होता. पण चोरलेली वस्तू मी कधी परत करत नाही पण माझ्या घरातील कोणतीही वस्तू तुम्ही घेऊन जाऊ शकता असे त्याने सांगितले होते अशी वदंता आहे. पुण्यात त्याची चार मजली भव्य इमारत, दुमजली हॉटेल आणि कोरेगाव पार्कसारख्या पॉश एरियात बंगला आहे. त्याच्याविरुद्ध दाखल असलेल्या सर्व केसेसमधून तो निर्दोष सुटला. एवढेच नव्हे तर त्याच्याकडून जप्त करण्यात आलेले पाच किलो सोने त्याला परत द्यायचा आदेश न्यायालयाने काही वर्षांपूर्वी दिला. एक दिवंगत गृहराज्यमंत्री मद्याचे सख्खे मावसबंधू आहेत. चोर मद्या या नावाने परीचित असलेला मद्या दहा वर्षांपूर्वी फक्त 54 मतांनी माजी महापौरांविरोधात महापालिकेची निवडणूक हरला. अनेक पोलीस मद्यामुळे गबर झालेत. कित्येकदा त्यांना हफ्ते देण्यासाठीच त्याचा चो-या कराव्या लागतात हे दुर्दैव. त्याचे घर, मुख्य दरवाजा, त्याला आतून असलेल्या 13 निरनिराळ्या प्रकारच्या कड्या हे सारे काही अतर्क्य आहे. मी 20 वर्षांपासून त्याल चांगला ओळखतो. तो काल शिवाजीनगर एरियात असल्याचे समजल्यावर त्याला आफीसला बोलवून घेतले. तुम्हालाही चोरमद्या पहायला मिळावा या उद्देशाने एक फोटोही क्लिक केला

च्यायला...कधी काय होईल...कधी कोणत्या प्रसंगाला सामोरे जावे लागेल....कधी कोण कोणत्या रुपात भेटेल काही सांगता येत नाही,,, मगाचाच एक प्रसंग... मनात घर करून बसला..ताजला प्रेस कॉन्फरन्सला गेलो होतो. तिथं बरेच जुने मित्र भेटले. नेहमीप्रमाचे पीसी संपल्यावर चहा प्यायला बाहेर टपरीवर आलो.गप्पा टप्पा सुरू झाल्या. एक-दोन कॉलेजचे मित्रही भेटले तिथं...गप्पांना रंग चढला ..अन तितक्यात ''तो'' तिथं आला. त्याला कुठंतरी पाह्यल्यासारखं जाणवलं .पण काही केल्या लक्षातच येईना..मग त्याच्या खादीच्या शर्टवरून तर्क बांधला. एक-दोघांना विचारलं.. हा राकेशच आहे का? म्हणून..त्यांनीही अंदाजाने हो म्हणून सांगितलं..एकाने पूर्ण खात्री दिली...मग जाताना त्याचंच लक्ष गेलं आणि पूर्वीच्याच आपलेपणानं तो जवळ आला. ख्याली-कुशल विचारलं..गप्पा टप्पा चालल्या असल्या तरी तो नजर चुकवतोय हे माझ्या लक्षात आलं. आणि ते साहजिकच होतं. कारण पाच वर्षांपूर्वी पूर्ण सावळ्या रंगाचा असलेला राकेश आता कोडाने पूर्ण पांढरा झाला होता...धक्काच बसला त्याला तसे पाहून..नाही म्हणायला काही वर्षांपूर्वी त्याच्या गालावरची त्वचा थोडी भुरकट झाली असल्याचं आठवलं. पण, पाच वर्षांत एवढा बदल?? वैद्यक क्षेत्र एवढं प्रगत झालयं तरी कोडासारख्या त्वचारोगाला काही औषध अजून कसं सापडलं नाही? मग कॅन्सरसारख्या दुर्धर विकारावर कधी औषध सापडणार? कोड झालेल्या व्यक्तीचा आत्मविश्वास हरवतो. त्यांच्यासाठी काही सपोर्ट ग्रुप समाजात सुरू झाले पाहिजेत. सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे या मंडळींच्या पुढच्या पिढीची स्थिती अडचणीची होते. हा वांशिक विकार आहे या समजुतीने त्यांच्या मुलामुलींच्या लग्नाचे प्रॉब्लेम होतात. अलिकडच्या काळात आपल्याकडे सर्वच बाबतीत सतर्कता निर्माण झाल्याचे चित्र आहे. या मुलांच्या विवाहासाठी निरनिराळ्या संस्थांनी, समाजघटकांनी पुढं आलं पाहिजे. राकेशने काही खंत व्याक्त केली नव्हती..पण त्याचचीनजर बरंच काही बोलून गेली....

तब्बल 23 वर्षांनी भेट :-
- - - - - - - - - -- - - 
नागेश दिघे...माझा एसपी कॉलेजचा मित्र...तो नेमका कोणत्या वर्गात होता हे माहिती नाही..म्हणजे मलाच माझा नेमका वर्ग माहित नाही हे अधिक खरं..आम्ही कट्ट्यावर नेहमीच बरोबर असायचो..कोथरूडला राहणा--या नागेशने काही वैयक्तिक कारणांमुळे पुणं सोडलं...आमच्या संपर्काच्या कक्षेतूनही तो बाहेर गेला. तो जेजुरीला स्थायिक झाल्याचं मध्यंतरी समजलं..अखेर गेल्या आठवड्यात त्याला जेजुरीत गाठलं. तब्बल 23 वर्षांनी भेटलो आम्ही..मधल्या काळात ब-याच निरनिराळ्या घडामोडी आमच्या दोघांच्याही आयुष्यात घडल्यात. त्यातल्या चांगल्या बाबींची देवाणघेवाण करून आणि यापुढे कायम संपर्कात राहण्याचं वचन घेऊन मी नागेशचा अर्थात जेजुरीकरांच्या दिघेसरांचा निरोप घेतला . . .. .

चिऊ...माझी....
- - - - - - - - - -
काल दुपारी गंधर्वमधल्या महिला गटाच्या मेळाव्यात गेलो होतो. निरनिराळ्या पदार्थांचे मस्त स्टॉल लागलेत तिथं. पोटात कावळे ओरडत होतेच. एका स्टॉलवर चुलीवर तयार करीत असलेल्या खेकड्याचा रस्सा दिसला. मग काय थांबलोच. उन्हाचा चटका आणि खेकड्याचा झणझणीत रस्सा...मग काय विचारूच नका..डोक्यांतून घामाच्या धारा लागल्या. तितक्यात `तिचा' चिवचिवाट कानावर पडला. अडिच-तीन वर्षांची चिमुरडी आईसोबत तिथं आली होती. आईसोबत तिच्या ब-याच गप्पा चालल्या होत्या. माझं तिच्याकडं लक्ष गेलं. ती ही माझ्याकडेच टक लावून पाहत होती. नजरानजर होताच ती पटकन माझ्यासमोरच्या मोकळ्या खुर्चीवर उडी मारून बसली...मी तिच्याकडं पाहून ह्सलो...काळजीयुक्त नजरेनं ती माझ्याकडं पाहत होती...तू का ललतोस? तिचा खडा सवाल....मी लक्ष दिलं नाही...पुन्हा तिनं विचारलं...तू का ललतोस?.....एखाद्या लहान मुलाशी संवाद साधताना आपण कसं बोबडं बोलतो, तसं ती माझ्याशी बोलत होती...तिचं माझ्याकडंच लक्ष होतं..मी काय उत्तर देतोय याची ती वाट पाहत होती...मी म्हणालो....मी रडत नाहीये...जेवतोय....तुला हाऽऽ लागलं? पुन्हा तिचा सवाल..... तुला हे पाहिजे? म्हणून तिनं हातातील जेली पुढं केली....मी नकारार्थी मान हलवली......तुला पा पायजे? तिचा पुन्हा प्रश्न.....मी काही बोललो नाही...तिच्याकडं पाहून हसलो....तिला काय वाटलं काय ठावूक? फ्रॉक सावरत पटकन ती उठली....स्टॉलवरच्या प्लास्टीकच्या ग्लासमध्ये थोडं पाणी भरून तो ग्लास माझ्यासमोर ठेवला...मी संकोचलो... ती माझ्याकडेच पाहत होती... मी ग्लासातील घोटभर पाणी प्यायलो.....काय सांगू? तिच्या डोळे कमालीच्या आनंदाने लकाकले... ....प्रसन्न, तृप्त नजरेने ती जवळच असलेल्या आईला बिलगली...ती कोण होती? माझ्याविषयी एवढी आत्मियता का? की सगळ्यांशीच ती इतकं छान वागते? गतजन्मातील माझी कोण होती का ती? असे अनेक प्रश्न मला पडले .. चिऊ आईसोबत गेली. जातानाही माझ्याकडं पाहून प्रसन्न हसली....कालपासून चिऊ काही डोक्यातून जाता जात नाही. माझ्या गुरुवर्यांनी सांगितलेली एक बाब माझ्या कायम लक्षात आहे. या जन्मात ज्या व्यक्ती आपल्या आयुष्यात असतात ना आई, बहिण, वडील,मुलगा,मुलगी, मित्र, मैत्रीण एवढंच काय आपला बॉस, कामातील सहकारी हे गतजन्मातही आपल्यासमवेत असतात...फक्त त्यांचे रोल निराळे असतात. आपल्याशी न पटणारी पत्नी कदाचित गत जन्मात आपली खुन्नस असणारा मित्र असतो किंवा आपल्याशी खूप सूर जुळणा-या व्यक्ती आई, मुलगी अशा नात्यांत असतात. हा संच दर जन्मात कायम राहतो....त्या दृष्टीनेही मी विचार करतोय...चिऊ माझी कोण होती?...कोणीतरी होती हे मात्र नक्कीच नक्की....

''भारतरत्न'' ला हवेत निकष :-----
सचिनला भारतरत्न दिल्यानंतर खूप उलटसुलट प्रतिक्रिया समाजाच्या सर्वच स्तरातून उमटल्या. त्यामध्ये अगदी सचिन कसा अपात्र आहे यापासून ते राजश्री शाहू महाराज,महात्मा फुले, बाबा आमटे यांना हा पुरस्कार देणे कसे आवश्यक आहे अशा निरनिराळ्या मते मतांतरांनी फेसबुकचा कट्टा घुसळून निघाला. हा पुरस्कार देऊन कॉंग्रेसने स्वार्थ साधल्याचे काहींचे मत आहे..तर लोकप्रियता पार रसातळाला गेलेल्या कॉंग्रेसला या 'रत्न' च्या टेकू चा काही फायदा हो्णार नाही अशा टोकाच्या प्रतिक्रियाही व्यक्त करण्यात आल्या. या सर्व विचारमंथनातून एक महत्वाची बाब लक्षात आली, ती म्हणजे भारतरत्न हा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार कोणाला द्यायचे याबाबत कोणतेही निश्चित निकष नाहीत. हे निकष निश्चित केले गेले तर कोणाच्याही निवडीबाबत घोळ निर्माण होणार नाही. देशाला भारतमातेच्या शेकडो-हजारो पुत्रांनी या देशाला स्वातंत्र्य मिळवून देण्यासाठी व राष्ट्रउभारणीसाठी निरनिराळ्या स्तरावर अमूल्य कार्य केले आहे. त्याशिवाय अज्ञात क्रांतीकारकांची माहिती कायमचीच पडद्याआड राहीली आहे..पण त्यातील कितीजणांना भारतरत्न देणार??? मुळात कोणतीही व्यक्ती मरण पावल्यावर पुरस्कार देणे मनाला पटतच नाही...काय त्या व्यक्तीला मेल्यावर समजणार आहे का? आपल्याला पुरस्कार मिळालाय ते??
त्यापेक्षा हयात व्यक्तीलाच पुरस्कार दिला तर आपल्या कार्याचे चीज झाल्याचे समाधान त्याला मिळेल...त्यामुळे राष्ट्रपुरुष असोत अथवा क्रांतीकारक अथवा विज्ञान, संशोधन क्षेत्रातील कोणतीही व्यक्ती..भारतरत्न पुरस्कार हयातीतच दिले गेले पाहिजे. शिक्षण. विज्ञान, तंत्रज्ञान, संशोधन, सामाजिक कार्य या क्षेत्रांमधील मूलभूत कामाने देशाच्या प्रगतीला हातभार लागतो यात काहीच शंका नाही....पण त्याबरोबरच कला, क्रीडा क्षेत्रातील उत्तम कामगिरीनेही देशाचा तिरंगा जगभर झळकतो हे ही मान्य केलेच पाहिजे. कला-क्रीडा क्षेत्रातील व्यक्तींना घसघशीत मोबदला मिळत असल्याने त्यांना हा पुरस्कार देणे उचित नाही असा एक आक्षेप घेतला जातो. तसं असेल, तर मग संशोधन, विज्ञान, तंत्रज्ञान क्षेत्रातील व्यक्तींनाही त्यांच्या कामाचा काही ना काही मोबदला मिळत असतो हे ही मान्य करायलाच हवे. पण मग पुरस्काराला असे काही आर्थिक निकष असतील तर भारतरत्न केवळ देशासाठी बलिदान केलेल्या, स्वातंत्र्य चळवळीत मोलाचे काम केलेल्या राष्ट्रपुरुषांपुरताच मर्यादीत राहील. पण त्यावेळीही राजश्री शाहू महाराज, सयाजीराव गायकवाड अशा कितीतरी श्रीमंत राजघराण्यातील राष्ट्रपुरुषांनी अतिशय मोलाचे काम केले आहे. मग त्यांची नावे पुरस्कारातून बाजूला करायची का? हयात व्यक्तींनाच हा पुरस्कार देण्याचा निकष लावला तर किमान राष्ट्रपुरुषांमधील समर्थकांमध्ये फाटाफूट होणार नाही..आरोपांची चिखलफेक होणार नाही.. सर्व क्षेत्रामध्ये उत्तुंग कामगिरी बजावलेल्या उत्तुंग व्यक्तींना त्यांच्या हयातीतच हा पुरस्कार दिला जावा. त्यासाठीचे निकष चार तज्ज्ञ व्यक्तींनी चर्चा करून निश्चित करावेत..म्हणजे हा पुरस्कार देणे योग्य की अयोग्य यावर चर्चा होऊन पुरस्काराचे अवमूल्यन होणार नाही
( ता.क.:- सचिन यू आर ग्रेट.. तुझ्या खेळाला सलाम...एवढी कीर्ती, प्रतिष्ठा, पैसा मिळूनही पाय मातीत ठेवण्याच्या तुझ्या वृत्तीला सलाम..तुझ्या निगर्वी, विनम्र
स्वभावाला सलाम... .माहिती आहे सा-या जगाचे डोळे परवा तुझ्या मनोगताकडे लागले होते..आयुष्यात पहिल्यांदाच एवढे मोठे भाषण करताना तू
एकतरी मराठी शब्द बोलला असता तर आमची कॉलर ताठ झाली असती..किमान भाषणाअखेरीस जय महाराष्ट्र म्हणाला असतास तरी मन उंचबळून आलं असतं...जाऊ दे. . . तुझ्यावर किती प्रचंऽऽड ताण असेल याची जाणीव आहे. निवृत्तीनंतर तुझे बरेच काही प्लॅन्स असणारच...एकच माफक अपेक्षा..तू महाराष्ट्राचा ब्रॅंड अँबेसिडर हो...) 

डॉक्टरांचा जीव गेला ....आपलं काय जातंय...??? 
- - - - - - - - -- - - -- - --- - -- -------------
काल होतो मी तिथं.....डॉक्टरांना जाऊन तीन महिने झाले काल...अजून आरोपी सापडले नाहीत..कोणी षड्यंत्र रचलं अद्याप समजलेलं नाही...पोलिसांवर विश्वास आहे....पण तरी मनाला बोचतं आतून..अंनिसच्या कार्यकर्ते काल ''त्या'' पुलावर..घटनास्थळावरच धरणे आंदोलन करणार होते..डॉक्टरांच्या हत्येनंतर अख्खा महाराष्ट्र ढवळून निघाला..काही नासक्या प्रवृत्ती वगळता सर्वांनी एकमुख़ाने या हत्येचा तीव्र निषेध नोंदवला. ठिकठिकाणी उग्र् आंदोलने झाली. जादुटोणा विरोधी कायद्याचा वटहुकूम काढणं सरकारला भाग पडलं. जनमताच्या रेट्‌याचा तो परीणाम होता. पण हा रेटा निर्माण होण्यासाठी डॉक्टरांना जीव गमवावा लागला ही कमालीची वेदनादायक बाब ....हा कायदा केंद्रातही लागू करावा अशी अं निसची मागणी आहे. डॉक्टरांचे खुनीही सपडले पाहिजेत ... डॉक्टरांचा मुलगा हमिद त्याच्या काकांसोबत आला होता. सगळे ओंकारेश्वर पुलावर जमणार होते. दोन रिपोर्टर्स आणि फोटोग्राफरला तिथं पाठवले. ..अर्ध्या तासाने मी गेलो. गर्दीचा अंदाज नव्हताच तसा... आधी वाटलं दिवस चुकला..मग वाटलं वेळ चुकली..मग वाटलं जागा चुकली...पण पाहतो तर हमीद तिथं भाषण करीत होता..भोवताली मोजून वीस-पंचवीस माणसं..त्यात पत्रकार व छायाचित्रकार पाच-सात...गर्दी कशामुळे झालीय हे पाहणारे बघे पाच सात..मग अंनिसचे काय पाच-दहाच कार्यकर्ते होते?? डॉक्टर गेल्यानंतर गळे काढणा-यांपैकी एकालाही तिथं जावं असं वाटलं नाही?? ज्या कायद्याच्या निर्मितीसाठी डॉक्टर झटत होते, तो प्रत्यक्षात यावा असं कुणालाच वाटतं नाही ?? डॉक्टरांचे मारेकरी सापडावेत असं कुणालाच वाटत नाही ?? डॉक्टर काय स्वत:च्या फायद्यासाठी कायदा करा म्हणून झटत नव्हते..जादुटोण्याने, मंत्रतंत्राने मूलबाळ होण्याचे, गुप्तधन देण्याचे अमिष दाखवून समाजाला नागवणा-यांविरुद्ध हा माणूस अखेरपर्यंत झटत होता..घरावर तुळशीपत्र ठेवून समाजाचं भलं करायला निघाले होते डॉक्टर...बदल्यात काय मिळालं??? पिस्तुलाच्या तीन गोळ्या... .. .कुणी मारल्या??? माहिती नाही...का मारल्या?? माहिती नाही....मारेकरी सापडले पाहिजेत का??? होऽऽऽऽऽऽऽऽऽ.....मग आंदोलनाला कोण येणार?????कुणी नाहीऽऽऽऽऽऽऽकिती बधीर झालोय ना आपण??? नोकरी-धंदा, टीव्ही, क्रिकेट, इंटरनेट, फेसबुक, व्हॉट्स अप्प यातनं वेळ आहे कुणाला??? डॉक्टरांचा जीव गेला ...जाऊ दे...आपलं काय जातंय...??? पुण्यात राहणं दिवसेंदिवस निराशाजनक वाटतंय....कालच्या घटनेने निराशा आणखी वाढली. . .

एका मैत्रिणीच्या पोस्तला उत्तर 
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -
सुप्रसिद्ध व्यक्तिंना सोशल नेटवर्कींग साईटवरून पाठींबा मिळतो या तुझ्या विधानाशी मी सहमत नाही. कोणत्याही क्षेत्रातील कोणतीही व्यक्ती सोशल मिडीयाच्या पाठिंब्याने सुप्रसिद्धही होत नाही आणि कुप्रसिद्धही...माणूस् आपल्या कर्माने मोठा होतो किंवा बदनाम होतो..डॉक्टरांच्या निकटवर्तियांनी जमायला हवे होते म्हणजे आपला काहीच संबंध नाही का त्यांच्याशी?...त्यांच्या कार्याशी..?डॉक्टर काय त्यांच्या निकटवर्तियांसाठीच फक्त काम करत होते का? ते संपूर्ण समाजाच्या प्रबोधनाचे काम करीत होते...अंधश्रद्धेच्या जोखडातून समाजाला बाहेर काढण्यासाठी सारे आयुष्य वाहून घेतले होते त्यांनी..मग आपली काहीच जबाबदारी नाही का??? आपण आपापल्या माध्यमांमधून तर व्यक्त व्हायलाच हवे. त्याचबरोबरच रस्त्यावर उतरून जनमताचा रेटा निर्माण करण्यातही आपण पुढं आलं पाहिजे...आज काय डॉक्टर गेले..उद्या दुसरा कोणी जाईल...परवा तिसरा कोणी....आपण काय फक्त बघत बसायचं????एवढे बथ्थड झालोय का आपण??? सोशल मिडीयावर शोक व्यक्त करून काही होत नसतं....त्याला माणूस जातीने मैदानात उतरावा लागतो..हा माणूस आता आत्मकेंद्रीत, स्व्यंकेंद्रीत, आत्ममग्न होत चालला आहे की काय? अशी शंका येते...आणि ती खरी असेल तर आपण वेगाने अराजकतेकडे वाटचाल करतोय हे समजायला काहीच हरकत नाही..शेजारचा मेला..मरू दे...मी आहे ना जिवंत...माझे जवळपासचे आहेत ना बरे!...मग ठिक आहे...ही वृत्तीच आपल्याला मातीत घालणारी आहे....कारण एक..दोन..तीन....करत आपल्या नजिकच्याचा नंबर कधी येईल हे आपल्या लक्षातही येणार नाही...आणि तेव्हा आपले डोळे उघडूनही काही फायदा नाही..वेळ केव्हाच निघून गेलेली असेल....एवढी संवेदनहीनता किंवा कोरडी संवेदना काय कामाची????स्वातंत्र्यपूर्व काळात असा सोशल मिडीया असता आणि माणसं अशी बथ्थड झाली असती ना...तर आपण अजून पारतंत्र्यातच असलो असतो....नशीब इंग्रजांना तेव्हा ही फेसबुकवगैरेची कल्पना सुचली नाही....नाहीतर अजून आपण त्यांचे गुलामच राहीलो असतो. विरंगुळा म्हणून ठिक आहे सोशल मिडीया...पण प्रत्येक गोष्ट त्याच माध्यमातून करणं चुकीचं आहे..अशानं क्रांती होत नसते...एका क्रांतीने आपल्याला स्वातंत्र्य मिळालं....पण देशाच्या नवनिर्माणासाठी अजून एक क्रांती आवश्यक आहे मधुरा...आणि ती होणारही आहे....तुझे चॉंद के बहाने देखू म्हणत आपंण गाणी ऐकत असतो ना...तशी पोस्ट टाकत असतो ना...त्यावेळी आपल्याच देशातील एक मोठा वर्ग भाकरीच्या चंद्रासाठी संघर्ष करत असतो..हे कटू वास्तव आहे.....हा वर्ग शांत आहे असं अनेकांना वाटतं...पण, हस्तीदंती मनो-यात बसून आपल्याच विश्वात रममाण असलेल्या या वर्गाला धक्का द्यायला गावकुसाबाहेरची नवी पिढी सज्ज झालीये...तापत्या सूर्याचे चटके खाऊन पिऊन कणखर बनलेली ही पोरं या हस्तीदंती मनो-यांचे स्तंभ गदागदा हलवून त्यांच्या भाकरीचा हक्क मागणार आहेत....एवढं सोपं नाहीये मधुरा...एवढं सहजही नाहीत या गोष्टी...आपण खूप अंडरएस्टीमेट करतो सगळ्या बाबी. . .एक डॉक्टर गेले म्हणजे सगळं काही संपलं अशातला भागच नाही...पण आपली काही नैतिक जबाबदारी आहे की नाही???समाजाप्रती काही उत्तरदायित्व आहे की नाही आपलं...????ते गेले तेव्हा पेटून उठलेल्या समाजाची आग जागृत ठेवायची जबाबदारी फक्त त्यांच्या अनुयायांची आहे असं तू म्हणतेस..आपली काहीच नाही???अरे सा-यांची जबाबदारी आहे ती...सर्वसामान्य नागरिकांची, नोकरदारांची, व्यापा-यांची, बिझनेस क्लासवाल्यांची, मिडीयाची, सर्वांचीच..(जर आपण संवेदनशील असू तर....)शेवटचा मुद्दा पुण्याबाबतचा...जन्मापासून पुण्यात राहिलेल्या मला अलिकडच्या काळात या शहरात उदासवाणं वाटतं..निराश वाटतं हे अगदी खरं आहे...केवळ डॉक्टरांची हत्या इथं झाली म्हणून मी आजिबात असं म्हणत नाही...त्यामागे काही वैयक्तिक कारणं आहेत, तशीच अनेक सामाजिकही. सदाशिव पेठेत वाढलेल्या, एसपी कॉलेजला शिकलेल्या या आबिद शेखला आता सदाशिव पेठेत पूर्वीची एकही खूण दिसत नाही...मॉडर्न हायस्कूल सुटल्यावर जंगली महाराज रस्त्याने आम्ही मुले आरडाओरडा करीत पळत बसस्टॉपवर जात असू..त्या रत्यावर आता पायी चालणंही एवढं मुश्कील झालंय की आमच्या शाळेला या रस्त्यावरच मेन गेट कायमचं बंद करायला लागलंय...34 लाखांच्या या शहरात 25 लाखाहून अधिक वाहनं आहेत..पाहू तिकडे गर्दीच गर्दी..नुसता वाहनांचा धूर...माणसं कमी आणि वाहनं जास्त झालीयेत...पेठांची रया गेली..वाडे पडले...नुसते सिमेंट कॉंक़्रीटचे इमले उभे राहीले...पुण्याची, पेठेची खास अनुनासिक भाषा बदलली..संस्कृती बदलली..या पुण्यातच पुणेरी माणसाचा टक्का कमी झाला...महाराष्ट्राच्या आणि देशाच्या कानाकोप-यातील लोक इथं स्थायिक झाले...विकास होत असताना या सा-या बाबींमध्ये बदल होतच असतो आणि तो आपल्याला स्विकारावाच लागतो हे मान्य आहे मला...पण पुण्याचा विकास हा एवढा वेगवान आणि भयचकीत करणारा असेल असं कधीच वाटलं नव्हत मला...पुण्याच्या या गर्दीत मी पेठेतला माणूस शोधता शोधता गुदमरून गेलोय मी . .जीव घुसमटतो या पुण्यात आता . . .या सा-या गोष्टी मला नैराश्य आणतात. तुला आठवत असेल पुणे हे सभांचेही शहर होते...अत्रे, गाड्गीळ, भोपटकर,मोरे, जेधे असे एकाहून एक फर्डे वक्ते या शहराने दिले..कोणत्याही सभेला, आंदोलनाला कुणाला कधी आमंत्रण देऊन बोलवावं लागत नव्हतं..त्याच पुण्यात डॉ. दाभोलकरांसाठी केलेल्या धरणे आंदोलनात अवघे वीस-पंचवीस लोक असतात ही बाब निराशाजनक नाही का????????????????????????????.

'हाय''
''हॅलो''
''काय विशेष?''
''काय नाही..पण आज मूड नाही खास''
''संध्याकाळी येणार ना?''
''कुठे?''
''मेणबत्ती आंदोलन''
''हां..हां...नाही यायचो मी. तू जा''
''का रे?''
''असंचं''
''का''
''मला नाही ते बरं वाटंत''
''म्हणजे?''
''काय ते मेणबत्त्या लावायचं?''
''आपली माणसं गेली.जीवाभावाची, जबरदस्त माणसं गेली''
''हो ना..''
''आपण मेणबत्त्या लावण्याशिवाय काहीच करू शकत नाही का?''
''काय करणार? सरकार आहे ना..पोलीस आहेत ना...गुप्तचर यंत्रणा आहेत..''
'' हो..त्यांनी पकडलं ना मग कसाबला...दिलं की फासावर...''
''मग संपलं का सगळं?? ''
''म्हणजे?''
''संपला का दहशतवाद?''
''ते एवढं सोप्प नाही''
'' ते तर आहेच रे..पण आपण मुळावर घाव घालायला कचरतोय?''
''आपण??''
''म्हणजे आपलं सरकार रे''
''कसं काय?''
''विनिताताईंचं पुस्तक वाचलंस ना?''
''बुलेट फॉर बुलेट??''
''नाही रे ..ते रिबेरोंचं आहे..मी म्हणतोय द लास्ट बुलेट''
''हां ते वाचलं ना...''
''मग त्यात त्यांनी विचारलेल्या प्र्श्नांचं काय?''
''कोणत्या?''
''अनेक आहेत..पण कामटे, करकरे आणि साळसकरांना तीन निरनिराळ्या भागातून एकाच ठिकाणी कुणी पाठवलं?''
''कोणी?''
''अजूनही तो प्रश्न अनुत्तरीत आहे''
''तो आवाज कोणाचा? हे अजून समजलेलं नाही''
''हो ना...''
'' 'त्या' आवाजाचा शोध कोणीच का घेत नाही?''
''तो कोण होता? ज्यानं आपले तीन धडाकेबाज अधिका-यांना थेट यमसदनी पाठवलं?''
''कोण असू शकेल?''
''ते तर तसं ओपन सिक्रेट आहे..''
''काय बोलतोस?''
''हो ..पण त्याला कुणी हात लावू शकत नाही. काही पुरावाच ठेवला नाहीये त्याने..राजकीय नेतेही काही करू शकत नाहीत त्याला''
''एवढी अगतिकता का?''
''आयपीएस अधिकारी हुशार तर असतातच..हा कमालीचा धूर्त आहे..''
''हं''
''मुश्रीफांचं 'हु किल्ड करकरे वाचलंस का?''
''नाही''
''वाच..आपली गुप्तचर विभाग आणि अन्य यंत्रणांचं पितळ उघडं पाडलंय त्यांनी''
''काय बोलतोस?''
''हो ना..ते ही एक आयपीएस अधिकारी आहेत. त्यांच्या या पुस्तकातील खळबळजनक दाव्यांना अजून कुणी आक्षेप घेतला नाही..''
''काय बोलतोस्स..''
''.हो ना...हे पुस्तक वाचल्यावर तर मी पुढे कितीतरी दिवस अस्वस्थ झालो होतो''
''का?''
''हा देश माझा आहे. पण ही यंत्रणा माझ्या भल्यासाठीची आहे यावरचा विश्वास उडाला..''
अर्रे...''
''हो रे...एक कसाब आपण पकडला...पण त्याला साथ देणारे देशातील कुणी कसाब होते का? हा तपास आपण केलाच नाही''
''हो''
''तो झाल्याशिवाय...घरभेदी सापडल्याशिवाय दहशतवाद संपणार नाही..आपण सुरक्षित असणार नाही''
''हो... आड्रीन लेव्ही आणि कॅथी स्कॉट क्लार्क या दोन ब्रिटिश पत्रकारांनी अमेरिकेने मुंबईचा बळी दिलाय असा गौप्यस्फोट
' द ‌सीज ' या पुस्तकात केलाय.''
''म्हणजे?''
''अरे तो डेव्हीड हेडली डबल एजंट होता. तो अमेरिकेचाही एजंट होता. त्यानेच माहिती दिली होती.''
''काय बोलत्तोस?''
''हो. डेव्हीडने हा हल्ला होणार होती याची पूर्वसूचना अमेरिकेला दिली होती..पण ते शांत पाहत राहीले..''
''कठीण आहे रे सगळं?''
'' हो. अंधारून आलंय खरं''
''हो ना ''
''पण सूर्य उगवल्याशिवाय राहणार नाही''...

दया अण्णाची री एन्ट्री....
- - - -- - - - -- - - - -- 
अण्णा उठला.जवळपास साडेसहावर्षांच्या कालावधीनंतर काल त्याला चांगली बातमी समजली होती. त्यामुळे रात्री झकास झोपलागली.स्वप्नात गतकाळच्या स्मृतींनी फेर धरला होता. कर्नाटकमधील बालपणीच्या कटुस्मृतींपासून ते थेट पोलीस खात्यात जिद्दीने मिळवलेली नोकरी, एकाहून एक सरस अधिकाऱ्यांचे लाभलेले मार्गदर्शन,त्यांचा सहवास,त्यांच्यापासून प्रेरणा घेत जीव धोक्यात घालून बजावलेली कामगिरी,वाढता जनसंपर्क,खतरनाक गुंडांना बसलेला वचक,अफाट लोकप्रियता आणि त्यानंतर...?.....त्यानंतरची दृश्ये पाहून मात्र तो दचकून उठला. झोपेतून टक्क जागा झाला. पुन्हा एकदा त्याने कपाटाच्या खणातून ऑर्डर काढून वाचली.स्वत:ला चिमटा काढून पाहिला. ती ऑर्डर खरीच असल्याचे त्याला जाणवले.इतके दिवस पापण्यांत गोठवलेले अश्रू त्याच्याही नकळत त्या ऑर्डरवर टपकले. मग तो पुन्हा झोपला नाही.गेली साडेसहा वर्षे गंजत पडलेल्या पिस्तुलाला त्याने तेलपाणी केले. खाकी वर्दीवरील पितळी स्टार ब्रासोने घासूनघासून चमकवले. बुटांनाही चमकदार पॉलीश केले. पहाटे स्नानशूचिर्भूत होऊन त्याने देवापुढे दिवा लावला. आईच्या फोटोला वंदन करताना हृदयात कालवाकालव झाली. इच्छा नसतानाही त्याने कसेबसे नाश्त्याचे चार घास पोटात ढकलले.हेडक्वार्टरला जाण्यास तो तयार झाला. कडक खाकी वर्दी त्याने अंगावर चढवली. ब्राऊन कलरचे बूट लावले.होल्स्टरमध्ये पिस्तुल लावले. तोपर्यंत त्याच्या मनात पुन्हा एकदा निराशेचे मळभ पसरले. घोटभर गरम चहा घेतल्यावर त्याला काहीशी हुषारी आली. खिशात चामडी पाकीट ठेवले. त्याच्याही चेनला आता गंज चढला होता. पिस्तुलाच्या नळीच्या थंडगार स्पर्शाने एक निराळीच लहर त्याच्या शरीरातून दौडत गेली आणि त्वेषाने बुलेटला किक मारून तो निघाला. .नव्या जोमाने, नव्या तजेल्याने दयाअण्णा अर्थात सहाय्यक पोलीस निरीक्षक दया नायक मुंबई पोलीस दलात पुन्हा एकदा रुजू झाला. दहा वर्षांत तब्बल 83 गुन्हेगारांना यमसदनी पाठवून मुंबईतील अंडरवर्ल्ड चाकणा मोडलेला मुंबईतील एन्काऊंटर स्पेशालिस्ट पोलीस अधिकारी दया नायक पुन्हा मुंबई पोलीस दलात रूजू झाला.ही बातमी समजताच अंडरवर्ल्डमध्ये सन्नाटा पसरला.अनेक ज्येष्ठ पोलीस अधिका-यांनी समाधान व्यक्त केले. विविध क्षेत्रातील मान्यवरांनी,चाहत्यांनी दयाला शुभेच्छा दिल्या.दिवसभर दयाचा फोन खणखणत होता. दया मात्र आगामी काळात कोणते काम करायचे या विचारात गढून गेला होता.दया रुजू झाला खरे;पण त्याला नेमकी कोणती पोस्टींग मिळणार? पुन्हा क्राईम ब्रांचमध्ये की एखाद्या पोलीस स्टेशनला याबाबत पोलीस आणि अंडरवर्ल्डमधील गुन्हेगारांनासारखेच औत्सुक्य होते. सध्या मुख्यालयात हत्यारी विभागात रुजू झालेल्या दयाची पोस्टींग येत्या दोन-चार दिवसांत निश्चित होईल.त्यानंतरच मग त्याची पुढची दिशाही समजू शकेल.
ज्याच्या जीवनावर तीन चित्रपट निघाले असा दया आहे तरी कोण? त्याच्याबद्दल सर्वांनाच एवढी उत्सुकता कशी?हा प्रश्न स्वाभाविक आहे. त्याचे उत्तर मात्र तितके सोपे नाही.कारण दयाचा जीवन संघर्ष अतिशय कठीण आहे.1995ला पोलीस दलात रुजू झालेल्या दयावर अनेक आरोप झाले.गुन्हेगारांबरोबर,माफीयांबरोबर घनिष्ट संबंध असल्यापासून ते बेहिशेबी मालमत्तेबद्दलचे कितीतरी आरोप.. . . .2006मध्ये त्याने आईच्या स्मृतीप्रित्यर्थ कर्नाटकमध्ये शाळा उभारली.त्याच्या उद्‌घाटनासाठी बिग बी आमिताभ बच्चन व तत्कालीन उपराष्ट्रपतींपासून निरनिराळ्या क्षेत्रातील बड्या हस्ती उपस्थित होत्या.हिच खरी दया अण्णाची श्रीमंती. पण हाच कार्यक्रम अनेकांच्या डोळ्यांत खुपला आणि दयामागे लागला चौकशीचा ससेमीरा. जुलै 2006मध्ये लाचलुचपत प्रतिबंधक विभागाने बेहिशेबी मालमत्ता जमवल्याबद्दल त्याला अटक केली.खात्यातून त्याला निलंबित केले. त्याला दोन महिने कारागृहातही काढावी लागली. पण आता साडेसहा वर्षांनी त्याच विभागाने पुरावा नसल्याचे कारण देऊन खटला काढून घेतला.त्यामुळे त्याचा पोलीस दलात येण्याचा मार्ग सुकर झाला.अखेर,मुंबई पोलीस दलात रुजू शनिवारी तो रुजूही झाला. पण,दरम्यानच्या काळात त्याने सोसलेल्या मानसिक आघातांचेकाय? त्याच्या कुटुंबाला भोगाव्या लागलेल्या यातनांचे परीमार्जन कोण आणि कसे करणार?यशाच्या शिखरावर असताना त्याच्यावर चिखलफेक करणा-या व्यक्तींना आणि वृत्तींना कोण व कधी सजा करणार?दयाअण्णा त्याच्या शांत,मितभाषी स्वभावाने गप्प बसेल.पण,यापुढे दुसऱ्या कोणा अधिका-याचा "दयाअण्णा' होणार नाही याची खबरदारी शासन घेणार का?दयाअण्णासारख्या अधिकाऱ्यावर बेलगाम आरोप करून पोलीस दलाचे मनोधैर्य खच्ची करण्याचा प्रयत्न करणा-या त्या विघातक वृत्तींना कोण चाप लावणार? असे अनेक सवाल या निमित्ताने उभे राहीले आहेत.
दयाचे आयुष्य खरेच एका चित्रपटप्रमाणे आहे. कर्नाटकातील उडुपी जिल्ह्यातील येन्नेहोळ येथील खेड्यात दयाचा जन्म झाला.तो लहान असतानाच त्याचे वडिल निघून गेले. मोठे दोन भाऊ उदरनिर्वाहासाठी मुंबईत होते.वडिलांचा आधार नसल्याने दयाच्या आईने त्याला व त्याच्या बहिणीला घेऊन माहेर गाठले.तेथे एका खोपटात हे तिघे राहू लागले. दरम्यान दयाचा भाऊ लग्नाची तयारी करीत होता. त्यासाठी त्याने सोनेनाणे जमवले होते. आपण गावी येत असल्याचा निरोप त्याने आईला दिला. ब-याच वर्षांनी घरात आनंदाचे वातावरण निर्माण झाले. भावाला आणायला सगळे स्टॅन्डवर गेले. पण,नियोजित दिवशी तो आला नाही. तेव्हा नाही आणि कधीही नाही. त्यावेळी जेमतेम दहा वर्षाच्या असलेल्या दयाला वस्तुस्थिती समजली.गावातीलच काहीजणांनी त्याच्या भावाचा खून करून त्याला खाडीत फेकून दिले होते. गावी सातवीपर्यंत शिक्षण झालेला दयापोटाची खळगी भरण्यासाठी दुस-या भावाबरोबर मुंबापुरीत आला.वर्सोव्यातील एका हॉटेलमध्ये कपबशा विसळण्याचे आणि जवळच्या भागात चहा देण्याचे काम त्याला मिळाले.काही महिन्यांनंतर त्याने भावाच्या मदतीने स्वत:ची चहाची गाडी टाकली. दिवसभर काम करून दया पुढील शिक्षण घेत होता. चहाच्या गाडीवर काम करीतच त्याने महाविद्यालयीन शिक्षण पूर्ण केले. त्याच्या कष्टाची आणि जिद्दीची अनेकजण तारीफ करीत असत.त्याला त्रास देणारे उपद्रवी लोक जसे भेटले; तसेच त्याला उज्वल भवितव्यासाठी मार्गदर्शन करणारे हितचिंतकही भेटले. त्याचवेळी त्याला स्पर्धापरीक्षेतून फौजदार होण्याचा मार्ग एका स्नेह्याने दाखवला. मग दयाने टिच्चून अभ्यासाला सुरुवात केली.फौजदार होण्याच्या ध्येयाने तो पछाडला होता.जिद्दीने तो बारा-बारा तास अभ्यास करायचा. त्याचे चांगले फळ त्याला मिळाले.पहिल्याच प्रयत्नात तो महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाची परीक्षा उत्तम गुणांनी उत्तीर्ण झाला. पुढच्या वैद्यकीय परीक्षेसाठीही त्याने जोमदार प्रयत्न केले. शारीरीक पात्रतेच्या परिक्षेच्यावेळी लांब पल्ल्याच्या धावण्याच्या स्पर्धेसाठी तो अक्षरश: छाती फुटेपर्यंत धावला व कोसळला.आता आपले सर्व काही संपले असेच त्याला क्षणभर वाटले.पण एका भक्कम हाताने त्याला ममतेने उठवले.तो कोणा किरकोळ व्यक्तीचा हात नव्हता.भल्याभल्या गुंडांना लोळविलेल्या एन्काऊंटर स्पेशालीस्ट
शहिद विजय साळसकर यांचा तो हात होता. दयाने या परीक्षेतही उत्तम गुण मिळवले आणि "त्या' हाताने त्याला कायमची सोबत केली. ते 1995चे वर्ष होते. हलाखीच्या परीस्थितीतच नाशिक येथून प्रशिक्षण अकादमीतून बाहेर पडलेल्या दयाला 1996मध्ये पहिलीच पोस्टींग मिळाली,ती योगायोगाने वर्सोव्याचीच.जेथे चहाच्या गाडीवर त्याने घाम गाळला, काबाडकष्ट केले;त्याच भागात त्याची नेमणूक झाली.कालपर्यंत आपल्याला चहा देणारा पो-या फौजदार झाल्याचा आनंद त्याच्या हितचिंतकांनाही झाला. पोलीस निरीक्षक प्रदीप शर्मा यांच्या पथकात काम करताना प्रशिक्षण काळातच त्याने 25 गुंडांना यमसदनी पाठवले. त्यानंतर त्याचा वारू सुसाट सुटला. दाऊद, छोटा राजन, अमर नाईक, अरूण गवळी यांच्या टोळ्यांतील गुंडांबरोबरच अनेक दहशतवादी त्याच्या गोळीची शिकार बनले.आपसुकच सबंध अंडरवर्ल्डमध्ये त्याच्या नावाचा दबदबा निर्माण झाला. त्याचे खब-यांचे जाळे अख्ख्या मुंबईभर पसरले. कोणत्याही कामगिरीत त्याने कधी हार मानलीनाही.निधड्या छातीने तो गुंडांचा मुकाबला करण्यासाठी बाहेर पडत होता. समाजाला डोईजड झालेल्या गुंडांचा खात्मा करीत होता. तरीही त्याच्या डोक्यात कधी हवा गेली नाही. विनम्र वृत्तीने तो आपले यश पचवत होता. विविध क्षेत्रातील मान्यवरांसोबत त्याची मैत्री झाली. दया अण्णाचे एकंदर आयुष्य इतक्या वळणावळणाचे होते, की बॉलीवूडलाही त्याच्यावर चित्रपट निर्माण करण्याचा मोह आवरता आला नाही. त्याच्या जीवनावर बेतलेले "अब तक छपन्न' व "कगार' हे दोन चित्रपट हिट झाले. कन्नड भाषेतील "एन्काऊंटरदयाअण्णा' हा चित्रपटही सुपरहिट झाला. दयाला मिळत असलेल्या अफाट लोकप्रियतेमुळे काहींचा जळफळाट होऊ लागला.त्याच्या हितशत्रुंनी त्याच्या विरोधात कारस्थाने रचण्यास सुरुवात केली. खात्यातील आणि खात्याबाहेरील व्यक्तींच्या आरोपांनी दया व्यथित झाला होता. पण तो करणार तरी काय? त्याच्याकडील पिस्तुल त्याच्या खात्यातील प्रतिस्पर्ध्यांसाठी नव्हे, तर गुंडांना टिपण्यासाठी होते. तो नेहमीच्या स्वभावानुसार शांत राहीला.. पण, त्याच्याविरोधातील आरोप वाढू लागले.त्यातच 2006मध्ये त्याच्यामागे लाचलुचपत प्रतिबंधक विभागाचे शुक्लकाष्ट लागले. त्याला अटकही झाली. पण, आता सर्व आरोपांतून तो मुक्त झाला आहे. तब्बल 76 महिन्यांनी दया पुन्हा एकदा पोलीस खात्यात रुजू झाला. आता पुढील आव्हाने त्याला खुणावू लागली आहेत..
( टिप:- सर्वांचा मित्र असलेला दया नायक गेल्या वर्षी 17 जूनला पोलीस दलात पुन्हा रुजू झाला. त्यावेळी त्याच्यासाठी लिहिलेला हा लेख)